بازارساز خودکار (AMM) یا به قول فرنگیها Automated Market Maker یک نوع پروتکل برای صرافیهای ارز دیجیتال است؛ آن هم از نوع غیرمتمرکز (DEX). منظور از غیرمتمرکز هم این است که نهاد، شرکت یا افرادی روی آن نظارت ندارند و کاملاً آزادانه و بدون واسطه، امکان انجام معاملات را میان افراد مختلف روی شبکه بلاکچین فراهم میکند. با وجود این ساختار، کاربران به طور مستقیم به هم وصل میشوند و میتوانند ارزهای دیجیتال را مبادله کنند. در واقع، با معاملات خودگردانی روبهرو هستیم که نیازی به صرافیهای متمرکز و کنترل ندارند.
همین ویژگی شاخص آن باعث شده که امور حوزه دیفای یا همان امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) با روشهای خلاقانهتری پیش بروند. با بازارسازهای خودکار، نقدینگی لازم برای معاملات تأمین میشود و امکان کشت سود و… به وجود میآید. حالا که کمی درباره بازارسازهای اتوماتیک گفتیم، شما را دعوت میکنیم که باز هم با ما همراه باشید تا در این مقاله ارزیکال بیشتر درباره این مفهوم و البته ابزار مهم برایتان بگوییم.
بازارساز خودکار چیست؟
بازارساز خودکار (AMM-Automated Market Maker) نوعی پروتکل غیرمتمرکز برای انجام معاملات ارز دیجیتال است. منظورمان از پروتکل هم همان مجموعه قوانین و فرمتهایی است که برای تبادل پیامها و ارتباطات در یک شبکه استفاده میشوند.
با یک بازارساز خودکار، کاربران در شبکههای غیرمتمرکز، نیازی به واسطهها برای معاملهکردن با هم ندارند و خیلی راحتتر از آنچه فکر کنید، داراییهای دیجیتال را خرید و فروش میکنند. با وجود AMM، قیمتگذاری و تطبیق سفارشها به طور خودکار انجام میشود. اجازه بدهید که بیشتر توضیح بدهیم و از بازی با کلماتی که شاید کمی گیجتان کنند، فاصله بگیریم.
مثال برای توضیح بهتر بازارساز خودکار
فرض کنید که کاربر«الف» قصد دارد، یک ارز دیجیتال مثل بیتکوین را به قیمت فرضی ۱ دلار بفروشد. صرافیهای متمرکز که بر معاملات کاربران خود نظارت دارند، این روند را زیر نظر میگیرند و به دنبال آن هستند، خریداری مثل کاربر «ب» پیدا کنند که با نرخ درخواستی الف، حاضر به شرکت در این معامله است. به این میگویند تطبیق سفارشها در بهترین صرافی غیر متمرکز و با وجود بازارسازهای خودکار خبری از آن نیست.
در AMMها، کاربران بیواسطه، سریع و امن در بستر بلاکچین، با هم معامله میکنند. روند سریع است و هیچ مداخلهای در آن در کار نیست. امن هم هست، چون در یک فرایند همتابههمتا پیش میرود و پای قراردادهای هوشمندی به میان است که بلاکچین از آنها محافظت میکند.
نحوه کار بازارساز خودکار
بازارسازهای خودکار آمدهاند تا مشکلات و عیبهای بازارسازهای غیرخودکار و صرافیهای متمرکز را از بین ببرند. آنها برای تأمین نقدینگی معاملات، خیلی بهتر از همتایان سنتی و متمرکز خودشان عمل میکنند.
منظورمان از نقدینگی، میزان راحتبودن تبدیل یک ارز به ارز دیگر یا پول نقد در بازار است. با بازارسازهای اتوماتیک، یک سیستم خودکار شکل میگیرد که معاملات را سریع و بیمعطلی میان دو کاربر برای تبادل ارزهای دیجیتال مختلف جوش میدهد.
چطور؟ یک استخر نقدینگی وجود دارد که در آن با جفتهای معاملاتی مختلف، همیشه امکان فروختن یک ارز و تعویض آن با ارزی دیگر ممکن و شدنی است. این استخرها را هسته مرکزی یا صرافی خاصی تأمین نمیکند و این کاربران هستند که باعث پر نگهداشتن استخرها و تأمین نقدینگی میشوند.
در واقع، کاربران با نگهداری داراییهایشان در استخرها باعث میشوند که مشکل نقدینگی در صرافی غیرمتمرکز وجود نداشته باشد. معاملات هم در یک فرایند سریع با قراردادهای هوشمند رو به جلو پیش میروند.
با قراردادهای هوشمند، عملکرد بازارساز خودکار تعیین و شیوه محاسبه قیمتها، شکل و شمایل محاسبه کارمزدها و توزیع پاداشها مشخص میشود. پای فرمولهای ریاضی هم به میان میآید و با آنها قیمت داراییهای در بازارساز خودکار تعیین میشود. رسیدن به این فرمولها هم براساس نسبت داراییهای در استخرهای نقدینگی صورت میگیرد.
مثالی برای شیوه کار بازارساز خودکار
تصور کنید که یک استخر نقدینگی در صرافی غیرمتمرکزی وجود دارد و دو توکن ایکس و ایگرگ در آن موجودند. این استخر با دارایی کاربرانی تأمین شده که توکنهای خودشان را در آن گذاشتهاند.
اگر قرار باشد که یک کاربر معاملهای صورت بدهد و توکن ایکس را با ایگرگ تبادل کند، باید به استخر نقدینگی وصل شود و درخواست خودش را ثبت کند.
بنا به نسبت توکنهای ایکس و ایگرگ هم قیمتی از قبل برای آنها تعیین شده است. با شکلگرفتن یک قرارداد تازه برای تبادل توکنها، بازارساز خودکار دوباره دست به کار میشود و قیمت توکنها را مجدداً محاسبه میکند و بعد بنا به نرخهای تازه، معامله پیش میرود.
به عبارت دقیقتر، زمانی که درخواست یک معامله شکل میگیرد، بازارساز خودکار بر اساس حجم نقدینگی توکنها و قیمتی که دارند، دست به محاسبه میزند و با سنجش وضعیت، بررسی میکند که این معامله چطور و چگونه روی حجم نقدینگی استخر اثر میگذارد.
با این بررسیها یک مظنه برای بازار تعیین و در نهایت، مقدار توکن ایگرگ درخواستی مشتری را به کیف پول او واریز میکند.
مزایا و معایب اصلی بازارساز خودکار
تا اینجا، سعی کردیم که خیلی ساده با هم درباره بازارسازهای خودکار صحبت کنیم. حرفی هم از محاسبات و عملکرد دقیق بازارسازها نزدیم. فقط همینقدر بدانید، محاسباتی که باعث شکلگرفتن مظنه و نرخ معاملات میشوند، ساده نیستند.
مجموعهای از عملیات ریاضی پیچیده و هوشمندند که باعث میشوند صرافی غیرمتمرکز سریع و بینیاز از پشتوانههای تأمین مالی و پرکردن استخرهای نقدینگی، به دو کاربر برای جوشدادن یک معامله راحت و امن کمک کند. اما بگذارید از مزایا و معایب بازارساز خودکار یا همان AMM ها هم بگوییم.
مزایا
بازارسازهای خودکار مزایای زیادی به همراه میآورند. اصلاً رشد و رونق آنها بخش مهمی از روند تکامل دنیای ارزهای دیجیتال و شبکههای بلاکچینی است. اگر بخواهیم به چند تا از پررنگترین امتیازات آنها اشاره کنیم، باید از این مزایا حتماً برایتان بگوییم:
| غیرمتمرکز بودن | کنترل نمیشوند و امنیت بالایی دارند. |
| شفافیت | همه چیز در بلاکچین ثبت میشود و جای تقلب نیست. |
| نقدینگی بالا | استخرهای بازارساز خودکار نقدینگی را بالا میبرند و نمیگذارند تفاوتی میان قیمت مورد انتظار و واقعی در معاملات به وجود بیاید. |
| خودکاربودن | نیازی به دخالت انسانی نیست و همهچیز سریع و اتوماتیک پیش میرود. |
معایب
از خوبی و مزایای AMM گفتیم، حالا نوبت آن میرسد که حواسمان به عیب و ایرادهایش هم باشد. دنیای ارزهای دیجیتال، دو چشم باز و دو گوش شنوا میخواهد. پس باید همیشه به نقاط منفی هر چیز در آن هم دقت کنیم. از ایرادات بازارسازهای خودکار به این موارد نگاهی ویژه داشته باشید.
| ریسک نوسانات | قیمت داراییها به خاطر نوسانهای زیاد تغییر زیادی میکند. |
| پیچیدگی | روند و ساز و کار معاملات برای مبتدیها آنقدر ساده نیست. |
| محدودیت داراییها | معمولاً به چند دارایی محدودند و دسترسی به طیف کامل بازارها وجود ندارد. |
| نبود مقررات حمایتی و باگ قراردادهای هوشمند | همه بازارسازها مقررات حمایت از کاربران را ندارند و اگر به خاطر باگ در قرارداد هوشمند، هک رخ بدهد، دارایی کاربر از دست میرود. |
| ضرر ناپایدار | نوسان قیمتها میتواند باعث ضرر کاربرانی شود که در استخرها نقدینگی میگذارند. |
تفاوت AMM با صرافیهای متمرکز
برای اینکه بازارساز خودکار را به شما معرفی کنیم، همان اوایل مطلب از تفاوتهایی میان صرافیهای متمرکز و بازارسازهای اتوماتیک گفتیم. اجازه بدهید که در این بخش، کمی دقیقتر شویم و بیشتر توضیح دهیم.
صرافیهای متمرکز (CEX) از سوی یک نهاد مرکزی کنترل میشوند. به عبارت سادهتر، تحت کنترل و مدیریت هستند و مقررات مختلفی مانند قوانین ضد پولشویی دارند. اینها معاملات امنی را سر و سامان میدهند و تفاوتشان با صرافیهای غیرمتمرکز و بازارساز خودکار به این صورت است:
- طیف وسیعی از جفتارزها در آنها معامله میشوند و کاربران به بازارهای متنوعی دسترسی دارند. در بازارساز خودکار محدودیت بازار وجود دارد.
- برای تریدرهایی که به تنوع بازار علاقه دارند و حجم معاملاتشان هم بالاست، استفاده از این صرافیها توصیه میشود، چون شاید امکان پیشبرد چنین معاملههایی در بازارساز خودکار نباشد.
- کارمزدها در صرافیهای متمرکز بیشتر از بازارسازهای خودکار است.
- شفافیت بازارساز خودکار بیشتر از صرافی متمرکز است.
یادتان باشد که آموزش بازارساز خودکار بسیار مهم است و نباید بدون آگاهی و بیگدار به آب بزنید. اگر قصد فعالیت دارید، باید حتماً همه چیز را خوب یاد بگیرید.
پلتفرمهای بازارساز خودکار
حالا که دیگر میدانید بازارساز خودکار چیست و چه میکند، وقت آن میرسد که نمونههایی واقعی از آن را هم مرور کنیم. از برترین پلتفرمهای AMM در حال حاضر، باید اینها را بشناسید:
- یونی سواپ (Uniswap): محبوبترین بازارساز خودکار روی بلاکچین اتریوم که کار با آن ساده است، حجم نقدینگی بالایی دارد و جفتارزهای فراوانی در آن معامله میشوند.
- پنکیک سواپ (PancakeSwap): بازارساز خودکار معروفی که روی بایننس اسمارت چین قرار دارد و تراکنشهای آن سریع و کارمزدهایش کم هستند.
- سوشی سواپ (SushiSwap): از زیرمجموعههای سابق یونی سواپ که علاوه بر ارائه خدمات معمولی بازارسازهای خودکار به کاربران اجازه میدهد که در تصمیمگیریها مشارکت کنند و پاداش هم بگیرند.
- کرو فایننس (Curve Finance): بازارساز خودکاری که معاملاتی با کمترین تفاوت میان قیمت مورد انتظار و نرخ معامله (اسلیپیج یا لغزش قیمت) را سروسامان میدهد و تمرکز آن روی استیبلکوینهاست.
- بالانسر (Balancer): بالانسر استخرهای نقدینگی متنوع و سفارشی برای داراییهای مختلف ایجاد میکند.
چشمانداز بازارهای خودکار
بازار ارزهای دیجیتال و شبکههای غیرمتمرکز موجود پویایی است که چه خوشمان بیاید و چه نه، زنده است و در حال رشد. دیگر حتی اگر همه دنیا متحد شوند هم نمیتوانند با آن دربیافتند و جلوی رشدش را بگیرند.
از طرف دیگر، سود و مزایایی که به همراه میآورد، باعث شده که طرفداران زیادی پیدا کند که ایستاده برایش کف و سوت میزنند. به نظر میرسد که در آینده، رشد این AMMها در مسیرهای خوب و مطلوبی پیش برود:
- بیشترشدن کاربردها: زمزمهها و مرور اخبار و اطلاعات درباره AMM، نشان میدهد که به زودی شاهد استفاده گسترده از آن در حوزههایی مانند وامدهی، بیمه و مدیریت داراییها هم خواهیم بود.
- ارتقای تجربه کاربری: با رشد بازارسازهای خودکار، رابط کاربری هم بهتر و بهتر میشود و دیگر استفاده از آنها برای کاربران سخت و پیچیده نمیشود.
- کاهش ریسکها: پروتکلهای بازارسازهای خودکار مدام در حال رشد و بهبود است. با این وجود دیگر خبری از ضرر ناپایدار و باگهای قراردادهای هوشمند هم نخواهد بود.
به زودی، بازارسازهای خودکار دست خود را در دست فناوریهای دیگر میگذارند و به شکلگیری پلتفرمهای تازه دیفای کمک میکنند.
راهنمای مختصر استفاده از AMM
برای استفاده از بازارسازهای خودکار باید مراحل زیر را طی کنید. در ادامه، به طور خیلی کوتاه و مختصر، چشماندازی از این مسیر را به شما معرفی میکنیم:
- با تحقیق و در نظرگرفتن اعتبار، امنیت، نقدینگی و رابط کاربری بازارسازهای خودکار، گزینه مناسب را انتخاب کنید.
- بعد از انتخاب AMM، کیف پول ارز دیجیتال را به آن متصل کنید. کیف پول شما باید از سوی شبکه بلاکچین بازارساز پشتیبانی شود.
- جفت ارز معاملاتی خود را تعیین کنید (دو ارزی که یکی را میفروشید و دیگری را به جای آن میخرید).
- مقدار ارز دیجیتالی مورد معاوضه را وارد و قیمت معامله و کارمزد را مرور کنید.
- معامله را تأیید و صبر کنید تا تراکنش در بلاکچین ثبت شود.
اصطلاحات کاربردی AMM
آشنایی با ادبیات و واژههایی که در دنیای بازارسازهای خودکار استفاده میشود هم برای هر تریدری ضروری است. کلماتی مثل آربیتراژ، استیکینگ، استخر نقدینگی، ییلد فارمینگ و غیره. پس بیایید با هم نگاهی به چند واژه مهم و مفهوم آنها داشته باشیم.
| استخر نقدینگی (Liquidity Pool) | مجموعهای از داراییهای دیجیتال که کاربران در قراردادهای هوشمند بازارساز خودکار میگذارند تا نقدینگی لازم برای پیشبرد معاملات ممکن شود. |
| تأمینکننده نقدینگی (Liquidity Provider – LP) | کاربرانی که داراییهای خود را در استخر نقدینگی میگذارند. |
| توکن ال پی (LP) | توکنهایی که نشاندهنده سهم تأمینکنندگان نقدی در استخر نقدینگی هستند. |
| ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) | با تغییر نسبت داراییها در استخر نقدینگی، تأمینکنندگان نقدینگی به خاطر تغییرات قیمت داراییها ضرر میکنند. |
| اسلیپیج (Slippage) | به تفاوت بین قیمت مورد انتظار برای معامله توکنها و قیمت معامله گفته میشود. |
| آربیتراژ (Arbitrage) | بهرهبردن از تفاوت قیمت داراییهای دیجیتال در بازارهای مختلف است. مثلا خرید یک دارایی با قیمت پایینتر در یک بازار و فروش آن به قیمت بالاتر در بازاری دیگر. |
| ییلد فارمینگ (Yield Farming) | نوعی استراتژی که کاربر با قفلکردن دارایی خود در استخر نقدینگی بازار خودکار و ارائه آنها به بازار، پاداش میگیرد. |
| استیکینگ (Staking) | قفلکردن داراییهای دیجیتال در قراردادهای هوشمند برای دریافت جایزه و پاداش است. |
حالا نوبت شماست
اگر قصد دارید که به یک تریدر حرفهای تبدیل شوید که در هیاهوی دنیای رمزارزها موفق است، باید با مفاهیم آن به خوبی آشنا باشید. شناخت ابزارها، بسترها و مفاهیم است که شما را به یک فرد حرفهای تبدیل میکند.
آشنایی با بازارسازهای خودکار هم یکی از واجبات فعالیت و مطالعه در این زمینه است. در مطلب بالا، سعی کردیم که شما را با آنها آشنا کنیم. اگر پرسش و ابهامی دارید، حتما ما را در جریان بگذارید.
سوالات متداول
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) در بازارساز خودکار چیست و چگونه میتوان آن را کاهش داد؟
ضرری است که تأمینکنندگان نقدینگی در بازارسازهای خودکار متحمل میشوند. دلیل آن هم تغییراتی قیمت داراییهای در استخر نقدینگی است. زمانی این ضرر تحمیل میشود که نسبت قیمت داراییهای فرد نسبت به زمان واردکردن آنها به استخر کمتر شود.
آیا استفاده از بازارساز خودکار (AMM) برای تازهکاران مناسب است؟
بله؛ اما باید حواسشان به ضرر ناپایدار و نوسانات بازار باشد. کسب سود غیر فعال از بازار ارزهای دیجیتال بشدت جذاب است، اما به شرطی که بتوانید ریسکهای احتمالی را نیز بشناسید و آنها را مدیریت کنید.
بهترین پلتفرمهای بازارساز خودکار (AMM) کدامند و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
بالانسر، یونی سواپ، پنکیک سواپ، کرو فایننس و سوشی سواپ از بهترین پلتفرمها هستند و شبکه بلاکچین آنها، مدل محاسبه قیمت و داراییهایی که روی آن متمرکزند، با هم فرق میکند.
آیا میتوان از بازارساز خودکار (AMM) برای کسب درآمد غیرفعال (Passive Income) استفاده کرد؟ چگونه؟
بله، ارائه نقدینگی و دریافت پاداش، ییلدفارمینگ و استیکینگ یعنی ارائه نقدینگی و قفلکردن داراییها در شبکه هم از راههای کسب درآمد غیرفعال هستند.
