فورک چیست و چرا مسیر بلاکچین‌ها به دوراهی ختم می‌شود؟

فورک چیست؟ فورک در زبان انگلیسی به معنای چنگال است؛ اما در دنیای بلاکچین‌ها و ارزهای دیجیتال، «انشعاب» معنی می‌شود. منظور از انشعاب، به‌روزرسانی یا ایجاد تغییرات اساسی در پروتکل یک شبکه بلاکچین است. به زبان ساده‌تر، گروهی از برنامه‌نویسان تصمیم می‌گیرند که از کُد منبع یک پروژه بلاکچینی، بلاکچین جدیدی را بیرون بکشند. برای همین، دست‌به‌کار می‌شوند و راهشان را از بلاکچین اصلی جدا می‌کنند. این حرکت، اصطلاحاً فورک نامیده می‌شود.

پروتکل سگویت (SegWit)، یکی از معروف‌ترین به‌روزرسانی بلاکچین است که با عنوان «فورک بیت کوین» شناخته می‌شود. از این پروتکل به‌عنوان یک هارد فورک یاد می‌کنند که باعث بهبود امنیت و ظرفیت تراکنش‌های شبکه بیت کوین شد. علاوه بر هارد فورک، سافت فورک هم وجود دارد که در کنار هم، انواع فورک در بلاکچین را تشکیل می‌دهند. در این مطلب از ارزیکال، به سراغ این مفاهیم می‌رویم؛ اینکه فورک چیست و هارد یا سافت بودنش دقیقاً چه توفیری دارد.

فورک (Fork) یا انشعاب بلاکچین چیست؟

در اصطلاحات نرم‌افزاری، فورک به معنی استفاده از کد منبع یک پروژه و ساخت نسخه‌ای متفاوت از آن است. این مفهوم در بلاکچین هم وجود دارد؛ اما با پیچیدگی‌ها و جذابیت‌های خاص خودش. در واقع، فورک در بلاکچین به حالتی گفته می‌شود که شبکه به چند مسیر مجزا تقسیم می‌شود و هرکدام دارای قوانین اجماع متفاوتی هستند. می‌توان آن را مثلاً به بزرگراه رشت‌قزوین تشبیه کرد که در یک نقطه، به دو مسیر جدید و متفاوت منشعب می‌شود.

فورک‌ها در بلاکچین مثل یک ابزار به‌روزرسانی و ارتقاء عمل می‌کنند. بنابراین، زمانی که توسعه‌دهندگان یا اعضای جامعه نیاز به تغییر در قوانین یا ساختار بلاکچین دارند، یک فورک ایجاد می‌شود. این تغییرات ممکن است به منظور اصلاح خطا، ارتقاء امنیت، یا افزودن قابلیت‌های جدید شکل می‌گیرند. البته در بعضی موارد هم فورک منجر به ایجاد زنجیره‌ای کاملاً جدید و مستقل می‌شود.

نقش فورک در شبکه‌های بلاکچین

فورک‌ها در شبکه‌های بلاکچین نقش به‌روزرسانی سیستم‌عامل را دارند؛ البته با چاشنی تصمیم‌گیری جمعی و گاهی هم بروز اختلاف‌نظر. فورک، در وهله اول باعث می‌شود که بلاکچین با تحولات هماهنگ شود؛ در ادامه کمک می‌کند که مشکلات فنی‌اش برطرف شوند و حتی با هویت و ساختاری جدید به مسیرش ادامه دهد. به بیان ساده‌تر، فورک ابزاری برای رشد، تحول و در بعضی مواقع جداییِ بلاکچین است.

دلیل فورک چیست و ارتقای بلاکچین چرا رخ می‌دهد؟

فورک‌ها معمولاً زمانی رخ می‌دهند که یک مشکل در شبکه وجود دارد؛ یا دست‌کم توسعه‌دهندگان به دنبال ایجاد قابلیت‌های جدیدند یا حتی اعضای کامیونیتی، بر سر قوانین توافق ندارند. علاوه بر این‌ها، دلایل دیگری هم برای ایجاد فورک در شبکه‌های بلاکچین وجود دارند که عبارت‌اند از: 

بازگردانی مبالغ از دست‌ رفته

بعضی از فورک‌ها با هدف بازیابی دارایی‌های ازدست‌رفته صورت می‌گیرند. برای مثال، در جریان حمله معروف DAO، مقدار زیادی اتر توسط هکرها به سرقت رفت. جامعه اتریوم تصمیم گرفت برای بازگرداندن این دارایی‌ها یک فورک انجام دهد و تراکنش‌های مربوط به سرقت را حذف کند.

نتیجه این فورک اتریوم، ایجاد دو زنجیره مجزا با نام‌های شبکه اتریوم (ETH) و اتریوم کلاسیک (ETC) بود. این نوع فورک‌ها تلاش می‌کنند با استفاده از قدرت جمعی، آسیب‌های مالی وارده به شبکه را جبران کنند. 

افزودن قابلیت‌های جدید به شبکه

بعضی فورک‌ها با هدف ارتقاء و توسعه شبکه انجام می‌شوند. ممکن است هدف توسعه‌دهندگان سریع‌تر، ایمن‌تر یا کارآمدتر شدن شبکه باشد و یا ویژگی‌های تازه‌ای به آن اضافه کنند. بنابراین، فورک نقش یک بسته به‌روزرسانی را دارد که قابلیت‌های جدید، باعث بهتر شدن تجربه کاربران و عملکرد کلی شبکه می‌شود.

این تغییرات اغلب شامل کاهش هزینه تراکنش‌ها، پشتیبانی از قراردادهای هوشمند پیشرفته‌تر و افزایش مقیاس‌پذیری هستند.

رفع اختلافات در جامعه بلاکچین

در بسیاری از موارد، فورک نتیجه اختلاف نظر در بین اعضای جامعه بلاکچین است. توسعه‌دهندگان، ماینرها و کاربران، دیدگاه‌های متفاوتی در مورد آینده شبکه یا نحوه اعمال تغییرات دارند. در صورت عدم توافق، تنها راه‌حل، جدا شدن و ایجاد یک زنجیره جدید است.

نمونه بارز این نوع فورک، ایجاد بیت‌کوین کش (Bitcoin Cash) از دل بیت‌کوین بود؛ این فورک شبکه بیت کوین، در نتیجه اختلاف بر سر اندازه بلاک‌ها و سرعت پردازش تراکنش‌ها رخ داد. 

تغییر قوانین اجماع

یکی دیگر از دلایل ایجاد فورک، تغییر در مکانیزم اجماع شبکه است. بلاکچین‌ها برای تأیید تراکنش‌ها از الگوریتم‌های اجماع استفاده می‌کنند؛ مثل اثبات کار (PoW) یا اثبات سهام (PoS). بنابراین، وقتی که توسعه‌دهندگان تصمیم به تغییر الگوریتم اجماع می‌گیرند، نیاز به فورک دارند.

برای مثال، مهاجرت اتریوم از الگوریتم اثبات کار به اثبات سهام، نمونه‌ای از این نوع فورک است؛ این فورک، در قالب به‌روزرسانی بزرگ “The Merge” اجرا شد. این قبیل از تغییرات، ساختار اساسی یک شبکه بلاکچین را دگرگون می‌کنند. 

بررسی انواع فورک در دنیای بلاکچین‌ها

فورک‌ها در بلاکچین به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: سافت فورک و هارد فورک. هر کدام از این دو نوع، شخصیت مخصوص به خود را دارند؛ یکی آرام، بی‌سروصدا و سازگار؛ آن یکی جدی، مستقل و بعضاً ماجراجو! درک تفاوت آن‌ها برای درک بهتر تحول‌های بزرگ در بلاکچین ضروری است. در ادامه، با دنیای نرم و سخت فورک‌ها آشنا می‌شوید: 

سافت فورک چیست؟

سافت فورک (Soft Fork) نوعی به‌روزرسانی است که با نسخه‌های قبلی شبکه سازگار باقی می‌ماند. این نوع فورک در بین حرفه‌ای‌ها با عنوان “backward-compatible” شناخته می‌شود. در این حالت، نودهایی که نرم‌افزارشان را به‌روزرسانی نکرده‌اند، همچنان بلاک‌های جدید را مشاهده و تأیید می‌کنند. البته این به‌معنای حضور کامل در بازی نیست؛ نودهای آپدیت‌نشده احتمالاً دیگر نمی‌توانند بلاک‌های جدیدی بسازند یا در ساختار جدید مشارکت کنند.

این نوع فورک معمولاً برای اعمال محدودیت‌های جدید یا تغییرات سبک انجام می‌شود. یکی از معروف‌ترین سافت فورک‌ها، سگویت (SegWit) در شبکه بیت‌کوین است. این آپدیت، باعث بهبود کارایی و کاهش اندازه تراکنش‌ها شد.

هارد فورک چیست؟

هارد فورک (Hard Fork) یک به‌روزرسانی کامل و ناسازگار (not backward-compatible) نسبت به نسخه قبلی شبکه است. در این حالت، همه شرکت‌کنندگان باید نرم‌افزار خود را به نسخه جدید ارتقاء دهند؛ در غیر این صورت، ارتباط خود را با شبکه جدید از دست می‌دهند.

اگر همه اعضای شبکه با این تغییر موافق نباشند، شبکه به دو مسیر مجزا تقسیم می‌شود. حتی ارز دیجیتال جدیدی هم ممکن است به‌وجود بیاید. به عبارت دیگر، هارد فورک همان لحظه‌ای است که بلاکچین تصمیم می‌گیرد زندگی‌اش را از نو آغاز کند! از جمله نمونه‌های مشهور هارد فورک می‌توان به بیت‌کوین کش (Bitcoin Cash) و اتریوم کلاسیک (Ethereum Classic) اشاره کرد؛ این دو هاردفورک، نتیجه اختلافات بزرگ در کامیونیتی آن‌ها بودند.

تفاوت هارد فورک و سافت فورک چیست؟

هارد فورک و سافت فورک هر دو روش‌هایی برای تغییر در بلاکچین هستند؛ اما با دو رویکرد متفاوت. یکی با احترام به گذشته پیش می‌رود و دیگری با جسارت تمام، راهی جدید باز می‌کند. سافت فورک، یک به‌روزرسانی ملایم است؛ اما هارد فورک تغییر بزرگی است که گاهی باعث شکاف عمیق در شبکه می‌شود.

در ادامه، تفاوت‌های کلیدی این دو نوع فورک را بررسی می‌کنیم:

سازگاری با نسخه‌های قبلی

سافت فورک با نسخه‌های قبلی شبکه سازگار است؛ یعنی نودهایی که هنوز به‌روزرسانی نشده‌اند، همچنان می‌توانند داده‌ها را دریافت کنند. در مقابل، هارد فورک با نسخه‌های قدیمی ناسازگار است. یعنی فقط نودهایی که نرم‌افزار خود را به‌روزرسانی کرده‌اند، قادر به مشارکت در شبکه جدید هستند.

نیاز به اجماع

در سافت فورک، معمولاً تنها اکثریت ماینرها باید با تغییرات موافق باشند تا به‌درستی اجرا شود. اما در هارد فورک، اجماع کامل‌تری نیاز است؛ چونکه تمامی نودها باید نسخه جدید را نصب کنند. بدون اجماع، خطر تقسیم شبکه بیشتر می‌شود. 

تقسیم شبکه

سافت فورک، زنجیره را حفظ می‌کند و همه در یک مسیر باقی می‌مانند. اما هارد فورک اگر با اجماع کامل همراه نباشد، باعث تقسیم شبکه به دو زنجیره مجزا می‌شود. این جدایی می‌تواند منجر به تولد یک ارز دیجیتال جدید شود و کاربران مجبور به انتخاب بین دو مسیر باشند. 

کاربرد

سافت فورک بیشتر برای تغییرات جزئی، اصلاح قوانین و بهبود عملکرد شبکه استفاده می‌شود. اما هارد فورک برای اصلاحات اساسی، تغییر در ساختارهای بنیادین یا حتی بازگردانی سرمایه‌های از دست‌ رفته به کار می‌رود. سافت فورک مثل تنظیم صدا در یک سیستم پخش است، ولی هارد فورک مثل تعویض کل سیستم صوتی با مدلی پیشرفته‌تر. 

تأثیر بر کاربران

در سافت فورک، کاربران معمولاً نیازی به انجام کار خاصی ندارند؛ آن‌ها می‌توانند به استفاده از شبکه ادامه دهند. اما در هارد فورک، اگر نرم‌افزارشان را به‌روزرسانی نکنند، ارتباطشان با زنجیره اصلی قطع می‌شود. در واقع، هارد فورک مستلزم مشارکت فعال کاربران است؛ در حالی که سافت فورک بیشتر پشت‌صحنه انجام می‌شود. 

تأثیرات ایجاد فورک در بازار ارزهای دیجیتال

فورک همیشه هم بد نیست! گاهی مشکلات فنی را برطرف می‌کند یا حتی اعتماد از‌دست‌رفته کاربران را بر می‌گرداند. ایجاد فورک می‌تواند نقطه عطفی باشد برای احیای یک شبکه بلاکچین، بازسازی اعتماد. یا حتی ارائه ویژگی‌هایی که مدت‌ها کاربران منتظرشان بودند.

بازگشت اعتماد و سرمایه از دست‌ رفته

در بعضی مواقع، فورک نقش یک ناجی را بازی می‌کند. مثلاً گاهی یک هک بزرگ یا اشتباه نرم‌افزاری باعث از بین رفتن سرمایه‌ها می‌شود. در این شرایط، هارد فورک می‌تواند زمان را به عقب برگرداند! درست مثل یک دکمه “Undo” برای شبکه.

نمونه معروف این ماجرا، ماجرای DAO در اتریوم بود که منجر به ایجاد اتریوم کلاسیک شد. کاربران دوباره به شبکه امیدوار شدند و سرمایه‌گذاران نفس راحتی کشیدند. فورک، گاهی مثل یک فرصت است برای جبران خطاهای گذشته.

رفع ایرادات و بهبود شبکه

هر شبکه‌ای ممکن است بعد از مدتی دچار باگ یا محدودیت شود؛ فورک دقیقاً مثل به‌روزرسانی سیستم عامل گوشی است. سافت فورک‌ها معمولاً برای بهینه‌سازی عملکرد شبکه، افزایش امنیت یا کاهش هزینه تراکنش استفاده می‌شوند. 

تأثیر فورک بر قیمت ارز دیجیتال چیست؟

قیمت ارزهای دیجیتال به فورک حساس است. فورک گاهی مثل یک سورپرایز بزرگ است که بازار را تکان می‌دهد. اگر مثبت باشد، قیمت بالا می‌رود. خلاصه که فورک‌ها یکی از عوامل پنهانی اما مهم در نوسانات بازار رمزارزها هستند. بیایید دقیق‌تر ببینیم این تأثیرات چگونه خودشان را نشان می‌دهند: 

تغییر احساسات عمومی

بازار کریپتو خیلی به احساسات واکنش نشان می‌دهد. اگر فورک نویدبخش تغییراتی مثبت باشد، مثل افزایش سرعت یا امنیت، کاربران خوشحال می‌شوند و قیمت‌ها بالا می‌رود. اما اگر فورک نشانه اختلاف یا جدایی باشد، ترس و شک بازار را فرا می‌گیرد. هارد فورک‌هایی مثل بیت‌کوین کش ابتدا با هیجان استقبال شدند، اما بعداً بازار مسیر خودش را انتخاب کرد.

تأثیر بر عرضه و تقاضای کوین‌ها

فورک‌ها گاهی قوانین بازی کریپتوکارنسی را عوض می‌کنند. مثلاً ممکن است سقف عرضه تغییر کند یا مکانیزم انتشار کوین‌ها بازنویسی شود. این تغییرات، روی توازن عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارند. مثلاً کاهش عرضه در بیشتر مواقع باعث افزایش قیمت می‌شود. 

توزیع کوین‌های جدید بین کاربران

در بسیاری از هارد فورک‌ها، کاربران فعلی مقدار مساوی از کوین جدید را به طور خودکار دریافت می‌کنند. این نوع ایردراپ (airdrop) معمولاً باعث هیجان بازار می‌شود و کاربران بیشتری را به نگهداری یا خرید کوین تشویق می‌کند. اما این سکه دو رو دارد؛ گاهی این کوین‌های جدید سریع فروخته می‌شوند و قیمت سقوط می‌کند. بنابراین، توزیع کوین جدید همیشه با استراتژی‌های متفاوتی همراه است. 

تحلیل رفتار بازار پس از فورک

بعد از هر فورک، بازار وارد یک فاز تجزیه‌وتحلیل می‌شود. معامله‌گران به دنبال نشانه‌هایی از جهت حرکت قیمت هستند. آیا کوین جدید ارزشمند است؟ آیا کاربران وفادار می‌مانند؟ تحلیل تکنیکال و فاندامنتال وارد میدان می‌شود و قیمت در نوسانات سنگین، مسیر خود را پیدا می‌کند. رفتار بازار پس از فورک، یک نمایش تمام‌عیار از ترکیب احساسات، منطق، و پیش‌بینی‌هاست.

ارتباط فورک با ارتفاع بلاک

فورک‌ها با ساختن بلاک جدید در شبکه، ارتفاع بلاکچین را افزایش می‌دهند. این اتفاق، با عنوان ارتفاع بلاک یا اصطلاحاً بلاک هایت (BlockHeight) شناخته می‌شود. توسعه‌دهندگان، این نقطه را از قبل مشخص می‌کنند. فقط به این دلیل که نودها و ماینرها بدانند که از چه زمانی باید مطابق قوانین جدید عمل کنند. دقیق بودن این ارتفاع، به هماهنگی بهتر شبکه کمک می‌کند و جلوی بی‌نظمی را می‌گیرد.

نقش ارتفاع بلاک در فورک

ارتفاع بلاک، زمان دقیق اجرای فورک را تعیین می‌کند. مثلاً توسعه‌دهندگان به‌جای تعیین تاریخ می‌گویند: «در بلاک شماره 500.000، قوانین جدید اجرا می‌شوند». این روش، دقیق‌تر است چون بر اساس فعالیت واقعی شبکه حرکت می‌کند، نه ساعت و تقویم. در نتیجه، همه شرکت‌کنندگان می‌توانند با خیال راحت خود را برای لحظه انشعاب بلاکچین آماده کنند.

مزایای استفاده از ارتفاع بلاک

استفاده از ارتفاع بلاک به‌عنوان زمان اجرای فورک، چند مزیت مهم دارد: اول، دقت بالا در هماهنگی بین نودها و ماینرها؛ دوم، جلوگیری از سردرگمی در مناطق زمانی مختلف؛ و سوم، امکان تست دقیق‌تر در شبکه‌های آزمایشی. این ویژگی باعث می‌شود فورک‌ها بدون وقفه و در یک نقطه مشترک، به‌صورت هماهنگ اجرا شوند. یک نظم دیجیتال تمام‌عیار!

نگاهی عمیق‌تر به فورک‌ها: مواجهه با تهدید یا فرصت؟

فورک‌ها در دنیای بلاکچین، مثل یک دو راهی مهم هستند که گاهی نتیجه مثبت و گاهی منفی به همراه دارند. اگر به‌درستی برنامه‌ریزی شده باشند، باعث بهبود عملکرد، افزایش امنیت و رشد کاربران می‌شوند. در مقابل، اگر بر پایه اختلافات داخلی یا بدون اجماع کامل انجام شوند، تردید، تضعیف اعتماد و تقسیم جامعه به همراه دارند. بنابراین، فورک‌ها نه لزوماً تهدید هستند و نه صرفاً فرصت؛ ابزاری حساس‌اند که نحوه استفاده از آن‌ها، نتیجه را تعیین می‌کند. 

مزایا و معایب فورک در بلاکچین

فورک‌ها در بلاکچین همیشه با هیجان و چالش‌های خاص خود همراه‌اند. از یک طرف، سرعت و امنیت را برای شبکه‌ها به ارمغان می‌آورند. از طرف دیگر، باعث بروز مشکلاتی می‌شوند و شبکه را به هم می‌ریزند. در جدول زیر، مزایا و معایب فورک‌ها را به‌صورت دقیق بررسی کرده‌ایم:

آیا باید قبل از وقوع فورک سرمایه‌گذاری کنیم؟

سرمایه‌گذاری قبل از شروع فورک، یک استراتژی سودآور است؛ مخصوصاً اگر فورک منجر به تولید یک ارز دیجیتال جدید و توزیع رایگان آن شود. با این حال، چنین تصمیمی به تحلیل دقیق و بررسی کامل ابعاد فنی و اقتصادی فورک بستگی دارد.

در صورتی که فورک به دلیل اختلافات داخلی رخ دهد یا جامعه، پذیرش آن را نداشته باشد، هیچ سودی حاصل نمی‌شود. حتی ممکن است ارزش دارایی‌تان هم کاهش پیدا کند. بنابراین، تصمیم برای سرمایه‌گذاری قبل از فورک باید با دانش، دقت و مشورت همراه باشد.

وقتی که شبکه بلاکچین به یک دو راهی می‌شود

فورک‌ها از جذاب‌ترین پدیده‌ها در دنیای ارزهای دیجیتال هستند. هم می‌توانند زمینه‌ساز رشد شوند و هم مثل یک شکاف عمیق، ثُبات یک شبکه را تحت‌الشعاع قرار بدهند. در این مطلب یاد گرفتید که فورک چیست و رخ دادن آن فقط به دعوای بین توسعه‌دهنده‌های بستگی ندارد! فورک در واقع نوعی ابزار برای تغییرات ساختاری است که سرنوشت یک پروژه بلاکچین را تعیین می‌کند.

چه با هدف بهبود، چه برای نجات شبکه یا حتی جدایی، فورک‌ها همیشه با پیامدهای تکنیکال و اقتصادی همراه‌اند. اگر علاقه‌مند یا سرمایه‌گذار دنیای کریپتوکارنسی هستید، همیشه فورک‌ها را زیر نظر بگیرید. گاهی فرصت‌های طلایی یا چالش‌های غیرمنتظره‌ای در همین فورک‌ها نهفته هستند!

سؤالات متداول

تفاوت اصلی بین هارد فورک و سافت فورک چیست؟

در هارد فورک، قوانین جدید با قوانین قبلی ناسازگارند و بلاکچین به دو مسیر جدا تبدیل می‌شود. سافت فورک بیشتر شبیه به یک تفاهم‌نامه است؛ قوانین جدید با نسخه قبلی سازگارند و فقط آن‌هایی که آپدیت نکرده‌اند، از امکانات جدید بی‌بهره می‌مانند.

چه دلایلی باعث ایجاد فورک در بلاکچین می‌شوند؟

دلایل زیادی می‌توانند منجر به فورک شوند؛ از جمله رفع باگ‌های امنیتی، اضافه‌کردن قابلیت‌های جدید، تغییرات در پروتکل توافقی، یا حتی اختلافات فلسفی بین توسعه‌دهنده‌ها.

آیا فورک همیشه منجر به ایجاد یک ارز دیجیتال جدید می‌شود؟

نه همیشه! سافت فورک‌ها معمولاً باعث ایجاد رمزارز جدید نمی‌شوند؛ چون شبکه همچنان یکپارچه باقی می‌ماند. ولی هارد فورک‌ها، مخصوصاً اگر بدون اجماع کامل انجام شوند، می‌توانند منجر به شکل‌گیری بلاکچین و ارز دیجیتال جدید شوند.