اپلیکیشن غیر متمرکز (DApp) چیست؟ هر آنچه باید درباره برنامه‌های غیرمتمرکز بدانید

اپلیکیشن غیر متمرکز یا اصطلاحاً دی‌اَپ (DApp)، یعنی برنامه‌ای که بدون وابستگی به یک سرور مرکزی فعالیت می‌کند؛ دقیقاً برخلاف اپلیکیشن همین مرورگری که با آن در حال مطالعه این مطلب از ارزیکال هستید. در مرورگر شما، همه داده‌ها از طریق سرورها و زیرساخت‌های مشخصی پردازش و ارسال می‌شوند. اما یک اپلیکیشن غیر متمرکز، روی بستر یک شبکه توزیع‌شده مثل فناوری بلاکچین اجرا می‌شود.

نحوه عملکرد این نوع اپلیکیشن‌ها طوری است که کنترل و مدیریت اطلاعات در اختیار مجموعه‌ای از کاربران یا نودها قرار دارد؛ نه یک نهاد مرکزی. بنابراین، اگر اپلیکیشن مرورگر شما هم یک DApp بود، اطلاعاتتان به‌صورت رمزنگاری‌شده و غیرمتمرکز در بین نودهای شبکه ذخیره می‌شد. در این صورت، هیچ شرکت یا نهادی، به‌تنهایی به داده‌های شما دسترسی پیدا نمی‌کرد. جالب است نه؟ در ادامه، بیشتر با این نوع برنامه‌ها آشنا می‎‌شوید!

همه چیز درباره برنامه غیر متمرکز

برنامه غیر متمرکز (Decentralized Application) یا DApp، اپلیکیشن خاصی است که روی شبکه‌های غیر متمرکز مثل بلاکچین اجرا می‌شود. برخلاف برنامه‌های سنتی، هیچ نهاد مرکزی و متمرکزی آن را کنترل نمی‌کند. بنابراین، همه چیز بر اساس الگوریتم‌ها، رمزنگاری و قواعد از پیش تعیین‌شده پیش می‌رود. همچنین، شفاف، مقاوم در برابر سانسور و مستقل از قدرت‌های متمرکز است. در واقع DApp، زیر بار و دستور کسی نمی‌رود و هیچ‌کس نمی‌تواند مسیرش را به‌تنهایی تغییر دهد.

مهم‌ترین کاربردهای برنامه غیر متمرکز

برنامه‌های غیر متمرکز آمده‌اند تا نحوه تعامل ما با اینترنت را تغییر دهند. با ترکیبی از نوآوری، امنیت و شفافیت، این اپلیکیشن‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله موارد زیر، غوغایی به پا کرده‌اند:

• دیفای (DeFi): با Dappها می‌توانید در دنیای دیفای وام بگیرید، سرمایه‌گذاری کنید یا درآمد کسب کنید؛ آن هم بدون واسطه‌های سنتی.
• توکن‌های NFT و بازارهای آن‌ها: در بازار NFT، هر توکن فقط یکی است و هر کدام را که داشته باشید، فقط مال شماست.
• بازی‌های بلاکچینی: بازی کنید و پاداش بگیرید. آیتم‌های بازی واقعاً متعلق به شما هستند و حتی می‌توانید آن‌ها را بفروشید.
• شبکه‌های اجتماعی غیر متمرکز: بدون ترس از فیلتر یا حذف محتوا با دیگران گفت‌وگو کنید. آزادی بیان در یک شبکه بدون سانسور و با حضور Dappها ممکن است!
• سیستم‌های رأی‌گیری امن: در سیستم رأی‌گیری مطمئن و امن با Dappها، رأی‌گیری روی بلاکچین انجام می‌شود و همه چیز قابل بررسی است.

برنامه غیر متمرکز چگونه کار می کند؟

برنامه‌های غیر متمرکز مثل یک تیم خودکار و هماهنگ عمل می‌کنند؛ یعنی بدون حضور مدیر، اما با قوانین دقیق. با استفاده از بلاکچین، قراردادهای هوشمند و رابط‌های کاربری، تجربه‌ای شفاف و مطمئن ایجاد می‌کنند. بیایید اجزای اصلی آن‌ها را بررسی کنیم:

استفاده از قراردادهای هوشمند برای منطق کسب‌وکار

در دی‌اپ‌ها، مغز متفکر برنامه همان قرارداد هوشمند (Smart Contract) است. این قراردادها روی بلاکچین فعال می‌شوند و منطق برنامه را بدون نیاز به دخالت انسانی اجرا می‌کنند. اگر شرطی مشخص شود، نتیجه‌اش به طور خودکار اعمال می‌شود. بدون نیاز به اعتماد؛ فقط با کد و الگوریتم.

بیشتر بدانید: منظور از «منطق برنامه» چیست؟

عبارت «منطق برنامه یا اپلیکیشن»، ترجمه اصطلاح “Application Logic” در علوم کامپیوتر و برنامه‌نویسی است. منظور ما از این اصطلاح، مجموعه‌ای از قوانین، شرایط و دستوراتی است که تعریف می‌شوند. در منطق برنامه مشخص می‌شود که چگونه باید رفتار کند و چه واکنشی به ورودی‌ها یا شرایط خاص نشان دهد.

ذخیره داده‌ها بر روی بلاکچین یا سایر شبکه‌های غیر متمرکز

اطلاعات در دی‌اپ‌ها روی بلاکچین یا شبکه‌هایی مثل IPFS ذخیره می‌شود. این یعنی حذف دیتابیس متمرکز و جلوگیری از سانسور یا دستکاری اطلاعات. داده‌ها برای همیشه باقی می‌مانند و همه می‌توانند آن‌ها را ببینند.

تعامل کاربران با برنامه از طریق رابط کاربری

در نهایت، کاربر با یک رابط ساده مثل اپلیکیشن یا وب‌سایت مواجه می‌شود. اما پشت این ظاهر ساده، کدهایی در حال اجرا هستند که به قراردادهای هوشمند متصل‌اند. کاربران با کیف پول‌های دیجیتال خود وارد می‌شوند، تراکنش انجام می‌دهند و نتیجه را مستقیم روی بلاکچین می‌بینند.

آشنایی با انواع برنامه غیر متمرکز

برنامه‌های غیر متمرکز همه در یک دسته جا نمی‌گیرند. برخی به طور کامل بر بستر بلاکچین می‌چرخند و برخی دیگر ترکیبی از فناوری‌های مختلف هستند. به طور کلی، 3 نوع اصلی وجود دارد که هر کدام ساختار و کارکرد خاص خود را دارند.

نوع اول: کاملاً مبتنی بر بلاکچین

در این نوع، همه چیز روی بلاکچین است. منطق برنامه، ذخیره داده‌ها و تعاملات کاربران، همگی در یک محیط غیر متمرکز و تغییرناپذیر اجرا می‌شوند. این نوع بیشترین استقلال را از سیستم‌های متمرکز دارد، اما معمولاً ساده‌تر و محدودتر است. به طور کلی، در اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز، منطق برنامه در قالب قرارداد هوشمند (Smart Contract) روی بلاکچین پیاده‌سازی می‌شود.

چند نمونه معروف از DAppهای مبتنی بر بلاکچین:

• بیت‌کوین (Bitcoin): شبکه بیت کوین، اولین و شناخته‌شده‌ترین برنامه غیر متمرکز برای انتقال ارزش بدون واسطه است.
• نیم‌کوین (Namecoin): یک سیستم ثبت دامنه‌های غیر متمرکز و مقاوم در برابر سانسور است.
• پروتکل Nostr: پروتکلی برای شبکه‌های اجتماعی با تمرکز بر حریم خصوصی و آزادی بیان محسوب می‌شود.

نوع دوم: منطق بر بستر بلاکچین، داده‌ها خارج از آن

در این مدل، منطق کسب‌وکار در قالب قراردادهای هوشمند روی بلاکچین قرار دارد؛ اما اطلاعات حجیم مثل فایل‌ها، تصاویر و پیام‌ها در سیستم‌های ذخیره‌سازی غیر متمرکز مانند IPFS ذخیره می‌شوند. این ترکیب با هدف افزایش کارایی و کاهش هزینه طراحی شده است.

از جمله نمونه‌های معروف:

• آدیوس (Audius): آدیوس، یک سرویس پخش موسیقی غیر متمرکز، ویژه هنرمندان مستقل است.
• دسنترالند (Decentraland): دسنترالند، دنیای مجازی غیر متمرکز با مالکیت زمین‌های دیجیتال محسوب می‌شود.
• اوپن‌سی (OpenSea): دنیای اوپن‌سی، بازار معاملاتی برای توکن‌های NFT است که با استفاده از داده‌های ذخیره‌شده در خارج از زنجیره کار می‌کند.

نوع سوم: برنامه‌های هیبریدی

این برنامه‌ها بخش‌هایی از عملکرد خود را در سیستم‌های متمرکز نگه می‌دارند و بخش‌های دیگر را به بلاکچین منتقل می‌کنند. این ساختار، انعطاف‌پذیری و سرعت بیشتری دارد، اما کم‌تر از بقیه اپ‌ها غیر متمرکز است.

موارد زیر چند نمونه معروف هستند:

• مرورگر Brave Browser: مرورگر Brave تبلیغات غیر متمرکز دارد و به کاربرانش پاداش می‌دهد. اما هنوز بخشی از عملکردهایش در سرورهای متمرکز انجام می‌شود.
• متامسک (MetaMask): کیف پول غیرمتمرکزی است که بخشی از تعاملاتش با APIهای متمرکز انجام می‌شوند.
• پلتفرم Steemit: یکی از پلتفرم‌های شبکه اجتماعی است که با بلاکچین خاص خودش کار می‌کند.

مزایا و معایب برنامه غیر متمرکز چیست؟

برنامه‌های غیر متمرکز، از یک طرف آزادی و امنیت را به کاربران هدیه می‌دهند. اما از طرف دیگر، با چالش‌های فنی و کاربردی همراه‌اند. شناخت مزایا و معایب این برنامه‌ها، اولین قدم برای ورود هوشمندانه به دنیای غیر متمرکز است.

از جمله مزایای برنامه غیر متمرکز عبارت‌اند از:

• شفافیت و غیرقابل سانسور بودن: همه داده‌ها در بلاکچین ذخیره می‌شوند و هیچ‌کس نمی‌تواند چیزی را حذف یا تغییر دهد. سانسور در این دنیا جایی ندارد.
• امنیت و مقاومت در برابر خرابی: برنامه‌های غیر متمرکز روی هزاران نود اجرا می‌شوند. اگر یکی خاموش شود، بقیه هنوز کار می‌کنند.
• عدم نیاز به واسطه و کاهش هزینه‌ها: کاربران به‌صورت مستقیم با یکدیگر تعامل می‌کنند. بدون واسطه، کارمزد کمتر و سرعت بیشتر می‌شود.
• دسترسی جهانی: کافی است به اینترنت دسترسی داشته باشید. دیگر مهم نیست در کجا زندگی می‌کنید، همه چیز برای همه باز است.

بررسی معایب و چالش‌های برنامه‌های غیر متمرکز

درست است که DAppها هوشمندانه طراحی شده‌اند، اما هنوز به تکامل کامل نرسیده‌اند. مشکلات فنی و کاربری، مسیر توسعه آن‌ها را گاهی پرپیچ‌وخم می‌کند.

نگاهی به معایب برنامه غیر متمرکز:

• مقیاس‌پذیری محدود: بلاکچین‌ها فعلاً نمی‌توانند هم‌زمان میلیون‌ها کاربر را به راحتی مدیریت کنند. ضمناً، شلوغی و ازدحام در شبکه، رایج‌ترین مشکل است.
• پیچیدگی توسعه و اشکال‌زدایی: قراردادهای هوشمند پس از انتشار تغییرناپذیرند. یک باگ کوچک می‌تواند به فاجعه بزرگ منجر شود.
• رابط کاربری پیچیده برای کاربران عادی: استفاده از کیف پول، تعامل با قراردادها و حفظ کلید خصوصی برای همه آسان نیست.
• سرعت تراکنش پایین‌تر در بعضی از شبکه‌ها: در بعضی بلاکچین‌ها مثل اتریوم، زمان تأیید تراکنش‌ها ممکن است طولانی شود و هزینه‌ها بالا بروند.

پلتفرم‌های ساخت اپلیکیشن غیر متمرکز

برای ساخت یک برنامه غیر متمرکز، ابتدا تصمیم بگیرید که می‌خواهید در چه بلاکچینی کار کنید. پلتفرم‌های بلاکچینی مختلفی وجود دارند که زیرساخت لازم برای پیاده‌سازی DAppها را فراهم کرده‌اند. هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند؛ از سرعت گرفته تا زبان برنامه‌نویسی، جامعه توسعه‌دهندگان، ابزارها و مقیاس‌پذیری.

۱) اتریوم (Ethereum)

شبکه اتریوم، بنیان‌گذار دنیای DAppهاست. این پلتفرم با معرفی قراردادهای هوشمند، تحول بزرگی در توسعه نرم‌افزارهای بلاکچینی ایجاد کرد. زبان اصلی توسعه اپ در اتریوم Solidity است. این زبان، یادگیری نسبتاً ساده‌ای دارد و از پشتیبانی بالایی در بین توسعه‌دهندگان برخوردار شده.

با وجود اینکه اتریوم با مشکل مقیاس‌پذیری روبه‌روست، راهکارهای لایه دوم مثل Arbitrum و Optimism تا حدی این مشکل را کاهش داده‌اند. جامعه اتریوم بسیار فعال و گسترده است و ابزارهایی مثل Truffle، Hardhat و Infura، کار را آسان کرده‌اند.

۲) سولانا (Solana)

شبکه سولانا به خاطر سرعت بالای پردازش تراکنش‌ها و کارمزد بسیار پایین، توجه بسیاری از توسعه‌دهندگان را به خود جلب کرده. این پلتفرم از مکانیزم اجماع ترکیبی اثبات تاریخ (Proof of History) و اثبات سهام (Proof of Stake) استفاده می‌کند. همین موضوع، منجر به عملکرد فوق‌العاده سریع آن می‌شود. زبان‌های توسعه برنامه در سولانا Rust و همچنین C هستند که البته یادگیری آن‌ها کمی دشوارتر از Solidity است.

۳) کاردانو (Cardano)

کاردانو یکی از معدود بلاکچین‌هایی است که بر پایه تحقیقات علمی و بررسی‌های آکادمیک توسعه یافته. پلتفرم کاردانو با استفاده از الگوریتم اجماع Ouroboros، امنیت بالا و مصرف انرژی کم را هم‌زمان تأمین می‌کند.

زبان توسعه قراردادهای هوشمند در کاردانو Plutus است که مبتنی بر Haskell طراحی شده؛ زبانی با تأکید بر ایمنی و عملکرد. کاردانو بیشتر بر برنامه‌هایی تمرکز دارد که به پایداری بلندمدت، اعتماد عمومی و شفافیت نیاز دارند؛ از جمله خدمات دولتی یا آموزش.

۴) پولکادات (Polkadot)

پولکادات یک اکوسیستم چندزنجیره‌ای است که به بلاکچین‌ها اجازه ارتباط با یکدیگر را می‌دهد. توسعه‌دهندگان این پلتفرم با استفاده از پاراچین‌ها (Parachains)، بلاکچین اختصاصی خودشان را می‌سازند و هم‌زمان به شبکه اصلی متصل می‌شوند. در نتیجه، برنامه‌های غیر متمرکز در پولکادات، عملکرد بهتر، قابلیت سفارشی‌سازی و تعامل بین‌شبکه‌ای دارند. توسعه اپ در این بستر از طریق Substrate انجام می‌شود؛ همان فریم‌وُرکی که توسط Parity Technologies طراحی شده.

۵) بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain)

بایننس اسمارت چین یا BSC یکی از سریع‌ترین و ارزان‌ترین بسترها برای اجرای DAppها است. این پلتفرم با ماشین مجازی اتریوم (EVM) سازگار شده؛ بنابراین می‌توان قراردادهای هوشمند را با Solidity نوشت و بدون تغییر زیاد روی آن اجرا کرد. کارمزد پایین تراکنش‌ها و زمان تأیید کوتاه، بایننس اسمارت چین را برای توسعه‌دهندگان تازه‌کار و پروژه‌های کاربردی، مناسب ساخته‌اند.

معرفی بهترین اپلیکیشن های غیر متمرکز

در دنیای DAppها، هرکسی می‌تواند اپ خودش را داشته باشد. موارد زیر از بهترین‌ صرافی‌‌های غیرمتمرکز دهستند و در حوزه خودشان یک اپلیکیشن تمام‌عیار به حساب می‌آیند:

نحوه ساخت اپلیکیشن غیر متمرکز (DApp)

ساخت یک DApp خیلی شبیه ساخت یک برنامه عادی است؛ البته با این تفاوت که نبضش روی بلاکچین می‌زند! باید حسابی حواستان به امنیت، تعامل با قرارداد هوشمند و تجربه کاربر باشد. حالا بیایید با هم، مرحله‌به‌مرحله، چراغ‌های مسیر را روشن کنیم.

مرحله اول: انتخاب پلتفرم بلاکچین مناسب

اولین قدم مهم، انتخاب یک بستر بلاکچینی است که با نیازهای پروژه شما سازگار باشد. اگر دنبال جامعه بزرگ و ابزارهای زیاد هستید، اتریوم گزینه خوبی است. اگر سرعت و هزینه مهم‌تر است، شاید سولانا یا BSC انتخاب بهتری باشد.

مرحله دوم: طراحی رابط کاربری

ظاهر برنامه، اولین چیزی است که کاربر می‌بیند. برای این کار، معمولاً از تکنولوژی‌های رایجی مثل React، Vue یا حتی HTML/CSS برای طراحی استفاده می‌شود. اما مهم‌تر از زیبایی، تجربه کاربری (UX) مناسب است. یک تجربه کاربری خوب باعث می‌شود که کاربر از دنیای غیر متمرکز نترسد و با آن راحت ارتباط برقرار کند.

مرحله سوم: نوشتن قراردادهای هوشمند

در این مرحله باید منطق اصلی برنامه را روی بلاکچین پیاده‌سازی کنید. قراردادهای هوشمند مثل مغز DApp عمل می‌کنند؛ همه چیز دقیق، خودکار و بدون دخالت انسانی انجام می‌شود. ضمناً باید با زبان‌هایی مثل Solidity (برای اتریوم) یا Rust (برای سولانا) آشنا باشید.

مرحله آخر: تست و استقرار برنامه

هیچ اپلیکیشنی بدون تست، آماده ورود به میدان نیست! قبل از انتشار، باید تمام بخش‌ها را در محیط تست (testnet) بررسی کنید. ابزارهایی مثل Hardhat، Remix یا Truffle در این مرحله حسابی به کمک می‌آیند. پس از اطمینان از عملکرد صحیح، می‌توانید اپلیکیشن را در شبکه اصلی (mainnet) منتشر کنید و در اختیار کاربران قرار دهید.

ارتباط DApp و قرارداد هوشمند چیست؟

قراردادهای هوشمند دقیقاً همان مغز پشت پرده DApp هستند؛ یعنی جایی که منطق اصلی برنامه ذخیره شده و تصمیمات بدون دخالت انسان اجرا می‌شود. اپلیکیشن غیر متمرکز در ظاهر، شبیه برنامه‌های معمولی است؛ اما در باطن، دائماً با بلاکچین و قراردادهای هوشمند گفت‌وگو دارد. بدون قرارداد هوشمند، یک DApp فقط یک صفحه وب زیبا است، نه چیزی بیشتر.

به طور کلی، نحوه تعامل DApp با قراردادهای هوشمند اینگونه است:

• اتصال به کیف پول کاربر: اپلیکیشن با کمک ابزارهایی مثل MetaMask به کیف پول دیجیتالی کاربر متصل می‌شود. این اتصال اجازه می‌دهد که کاربر، تراکنش‌هایش را انجام دهد یا داده‌ای را ارسال کند.
• استفاده از متدهای قرارداد هوشمند: از طریق کتابخانه‌هایی مثل Web3.js یا Ethers.js، برنامه با متدهای موجود در قرارداد ارتباط برقرار می‌کند. این متدها، مسئول اجرای دستورات مثل واریز، برداشت، خرید، رأی‌گیری و غیره هستند.
• خواندن داده‌ها از بلاکچین: Dappها، اطلاعاتی مثل موجودی، وضعیت تراکنش یا نتایج رأی‌گیری را از قراردادها می‌خوانند و به کاربر، نمایش می‌دهند.
• امضای تراکنش توسط کاربر: هر تغییر مهم باید توسط خود کاربر امضا شود. این امضا، امنیت را تضمین می‌کند و امکان جعل یا دستکاری داده را از بین می‌برد.

نگاهی به آینده برنامه های غیر متمرکز

جهان DAppها فعلاً در حال شروع یک انقلاب آرام و نَرم است؛ انقلابی که بانک‌ها را به چالش می‌کشد، هنر را دیجیتالی می‌سازد و حتی قوانین گیمینگ را از دوباره تعریف می‌کند! از طرفی، فناوری‌های مقیاس‌پذیر مثل لایه‌دوم‌ها و بلاکچین‌های سریع‌تر، در حال رشد هستند. بنابراین، انتظار می‌رود که اپلیکیشن غیر متمرکز از یک فضای محدود برای متخصصان، به بستری کاربردی برای عموم مردم تبدیل شوند.

بیمه، خدمات سلامت، رأی‌گیری و حمل‌ونقل، از جمله حوزه‌هایی‌اند که برنامه‌های غیر متمرکز در آن‌ها حرف برای گفتن دارند. آینده‌ای نه‌چندان دور در راه است که در آن مردم بدون اعتماد به واسطه‌ها، به راحتی و با امنیت بالا امور خود را پیش می‌برند. موج جدید اینترنت به سمت غیرمتمرکز شدن می‌رود؛ آن هم با سرعت نور!

اپلیکیشن غیر متمرکز، یعنی آزادی به توان دو

خب، تا اینجای مسیر را با هم طی کردیم؛ از چیستی DAppها گفتیم، از انواعشان، نحوه ساخت، پلتفرم‌ها، نمونه‌های معروف و ارتباط تنگاتنگشان با قراردادهای هوشمند. حالا می‌دانیم که این اپ‌ها، فقط کدهای خشک و بی‌روح نیستند؛ آن‌ها ابزار تغییرند، قلب تپنده اقتصاد دیجیتال، هنر دیجیتال و تعامل دیجیتال!

نظراتتان درباره اپلیکیشن غیر متمرکز را برای ما زیر همین مطلب کامنت کنید؛ مخصوصاً اگر تجربه‌ای واقعی از نحوه ساختن DApp یا استفاده کاربردی از آن‌ها دارید.

سوالات متداول

ساخت اپلیکیشن غیر متمرکز سخت است؟

ساخت DApp دشوار و پیچیده است و با ابزارهای تخصصی مثل Solidity، Hardhat، و Web3.js، انجام می‌شود.

اپلیکیشن‌های غیر متمرکز ایمن هستند؟

بله، تا زمانی که قراردادهای هوشمند به‌درستی نوشته و تست شده باشند. چون DAppها روی بلاکچین اجرا می‌شوند، به‌صورت پیش‌فرض غیر قابل تغییر و شفاف هستند.

فقط توسعه‌دهندگان حرفه‌ای می‌توانند DApp بسازند؟

نه لزوماً! ابزارهای بدون کدنویسی (no-code) در حال رشد هستند. اما برای ساخت DAppهای پیچیده، داشتن دانش برنامه‌نویسی کمک بزرگی است.

محبوب‌ترین دسته‌بندی DApp چیست؟

برنامه‌های مالی غیر متمرکز (DeFi) پرکاربردترین و محبوب‌ترین دسته هستند. بعد از آن، NFT، بازی‌های بلاکچینی (GameFi) و شبکه‌های اجتماعی غیر متمرکز هم محبوب‌اند.