بازارهای مالی، پر از فرصتهای وسوسهانگیز هستند، اما امان از زمانی که پای فومو (FOMO) در ارز دیجیتال– ترس از دست دادن فرصت (Fear of Missing Out) به میان بیاید! فومو چیست؟ همان حس ترس از دست دادنی که باعث میشود بدون فکر و تحقیق، پول خود را جایی سرمایهگذاری کنید که دیگران میکنند؛ فقط به خاطر اینکه عقب نمانید! یا وقتی استوریهای پر زرق و برق بقیهی معاملهگران را میبینید، غصه بخورید. در این مقاله از ارزیکال، قرار است این فومو را بررسی کنیم و ببینیم چطور میشود در برابر آن ایستادگی کرد.
پدیدهای فراگیر به نام FOMO
فومو (FOMO) را میشناسید؟ همان هیولای ترسناکی که در بازارهای مالی، یقه خیلیها را میگیرد! این حس، باعث میشود سرمایهگذاران بدون فکر و تحلیل، دنبالهرو بقیه شوند و کارهایی بکنند که بعداً حسابی پشیمان شوند. فومو در دنیای امروز، خیلی قویتر از قبل است. اما نگران نباشید! اگر بدانیم این حس چیست و چطور کار میکند، میتوانیم در برابرش بایستیم و نگذاریم سرمایهمان را به باد دهد.
فومو (FOMO) در روانشناسی
حالا بیایید کمی قضیه را علمیتر بررسی کنیم! فومو از نظر روانشناسی، یک جور اضطراب اجتماعی به حساب میآید. یعنی چه؟ یعنی ما میترسیم که بقیه دارند خوش میگذرانند، چیزهای باحالی را تجربه میکنند یا فرصتهای خوبی گیرشان میآید، ولی ما از همه اینها بیخبریم و جا ماندهایم.
دقیقاً مثل وقتی که توی ترافیک، با حسرت به ماشین بغلی نگاه میکنیم! این حس، بیشتر از شبکههای اجتماعی، اخبار و حتی حرفهای روزمره مردم میآید. پس در روانشناسی ترید حسابی با آن کار داریم.
پروفسور دن آریلی (Dan Ariely)، که استاد روانشناسی و اقتصاد رفتاری است، میگوید فومو با «ترس از پشیمانی» ربط دارد. ما نگرانیم که اگر یک گزینه را انتخاب نکنیم، یک فرصت بهتر را از دست بدهیم و بعداً پشیمان شویم. این ترس، مخصوصاً وقتی اوضاع معلوم نیست (مثل بازارهای مالی)، بیشتر هم میشود.
تازه، فومو با نیازهای اساسی روانشناسی ما هم ارتباط دارد. مثلاً همهی ما دوست داریم به یک گروهی تعلق داشته باشیم، بقیه قبولمان داشته باشند و احساس کنیم با بقیه در ارتباطیم. وقتی حس میکنیم از این قافله عقب ماندهایم یا به اندازهی کافی توی جمعها و فعالیتها نیستیم، فومو بیخ گلومان را میگیرد.
FOMO در بازارهای مالی
فومو در بازارهای مالی، مخصوصاً بازارهای پرهیجانی مثل ارز دیجیتال و بورس، میتواند باعث رفتارهای پرریسک و ضررهای هنگفت شود و حسابی دل آدم را میسوزاند!
وقتی قیمت یک دارایی (مثلاً یک ارز دیجیتال خاص) ناگهان شروع میکند به بالا رفتن، خیلی از سرمایهگذاران، بدون اینکه درست و حسابی تحقیق کنند و ببینند اصلاً آن دارایی ارزش دارد یا نه، فقط به خاطر ترس از اینکه سود را از دست بدهند، وارد معامله میشوند و خرید میکنند. به این کار میگویند “خرید در سقف قیمت”؛ یعنی خریدن یک دارایی در بالاترین قیمتش، و خب، معمولاً آخرش هم ضرر میکنند.
به یاد دارید سال 2017 چه اتفاقی برای بیتکوین افتاد؟ قیمت بیتکوین ناگهان بسیار زیاد شد و خیلیها دچار فومو شدند. بدون اینکه اصلاً بدانند بیتکوین چیست و چطور کار میکند، بیتکوین را در قیمتهای خیلی بالا خریدند. اما بعد چه شد؟ قیمت به شدت سقوط کرد و خیلیها ضرر کردند.
ببینید، تعریف فومو در بازار مالی کمی با تعریف آن در مسائل روزمره فرق میکند. اینجا، فومو یعنی ترس از دست دادن فرصت سرمایه گذاری یا معامله. برای مثال، شما میشنوید که یک ارز دیجیتال جدید آمده است و ممکن است قیمتش هزار برابر شود!
اگر دانش کافی نداشته باشید یا نتوانید جلوی احساسات خود را بگیرید، ممکن است دچار فومو شوید و فکر کنید: «وای نکند این فرصت را از دست بدهم و از بقیه عقب بمانم؟!»
فومو چطور روی قیمتها تاثیر میگذارد؟
اما فومو چطور میتواند روی قیمت یک دارایی تاثیر بگذارد؟ فرض کنید رسانهها و افراد معروف، مدام در مورد یک سهم خاص صحبت میکنند و جو میدهند. اینطور، یک عالمه آدم دچار فومو میشوند و فکر میکنند که اگر آن سهم را نخرند، از یک سود بزرگ جا میمانند.
بنابراین، سیل پولی که از روی هیجان وارد این سهم میشود، قیمت را به صورت کاذب و بدون توجه به ارزش واقعی آن سهم، بالا میبرد. اینجاست که ممکن است سرمایه هوشمند (یعنی پول آنهایی که زرنگتر هستند!) در قیمتهای بالا از سهم خارج شود و قیمت ناگهان سقوط کند. چون فومو یک حس موقتی است و بعد از مدتی، هیجانها فروکش میکند.
اصطلاح دیگری هم هست تحت عنوان فاد (FUD) که برعکس فومو عمل میکند؛ یعنی ترس، عدم اطمینان و شک که باعث میشود مردم در قیمتهای پایین بفروشند.
نشانههای فومو (FOMO) در معاملات؛ چطور مچ این حس مزاحم را بگیریم؟
شناسایی نشانههای فومو در رفتار معاملاتی، اولین قدم برای جلوگیری از تصمیمهای هیجانی و غیرمنطقی است. اگر این نشانهها را در خودتان مشاهده کردید، یک لحظه صبر کنید، نفس عمیق بکشید و از خودتان بپرسید: “آیا دارم منطقی تصمیم میگیرم یا فومو بر من غلبه کرده است؟”
بررسی مداوم قیمتها
آیا پیش آمده است که هر پنج دقیقه یک بار، نمودار قیمت یک ارز دیجیتال یا سهم خاصی را بررسی کنید، چشمتان به شاخص ترس و طمع است حتی زمانی که اصلاً قصد معامله ندارید؟ این وسواس در بررسی قیمتها، یکی از نشانههای رایج فومو است. به نظر میرسد که یک نیروی درونی، مداوم شما را وادار میکند که قیمتها را رصد کنید، مبادا فرصتی را از دست بدهید!
اضطراب و بیقراری
وقتی مشاهده میکنید قیمت یک دارایی (که شما آن را ندارید!) در حال افزایش است، چه احساسی پیدا میکنید؟ اگر دچار نگرانی، دلشوره و بیقراری میشوید، احتمالاً فومو به سراغ شما آمده است. این حس، تمرکز شما را بر هم میزند و باعث میشود که نتوانید درست فکر کنید.
تصمیمهای سریع و بدون فکر
ناگهان متوجه میشوید یک ارز دیجیتال در صرافیها سر و صدای زیادی به پا کرده است و همه در مورد آن صحبت میکنند. بدون اینکه اصلاً بدانید آن ارز دیجیتال چیست و چه کاری انجام میدهد، فقط به خاطر اینکه بقیه در حال خرید آن هستند، شما هم اقدام به خرید میکنید؟ این یعنی فومو در حال کنترل کردن شماست! تصمیمگیریهای سریع و بدون تحلیل، معمولاً عاقبت خوبی ندارند.
تقلید کورکورانه از دیگران
آیا همیشه منتظر میمانید تا ببینید دیگران چه کاری انجام میدهند و بعد همان کار را تکرار میکنید؟ به توصیهها و سیگنالهای دیگران (مخصوصاً در شبکههای اجتماعی) بدون اینکه خودتان تحقیق کنید، اعتماد میکنید؟ این هم یکی دیگر از نشانههای فومو است. به یاد داشته باشید، بازار سرمایه، جای تقلید کورکورانه نیست!
بیتوجهی به استراتژی معاملاتی
اصلاً استراتژی معاملاتی دارید؟ اگر دارید، چقدر به ترید روزانه و موارد دیگر پایبند هستید؟ یا اینکه هر بار با یک موج، جهت عوض میکنید و بر اساس احساسات لحظهای تصمیم میگیرید؟ اگر استراتژی ندارید یا به آن عمل نمیکنید، احتمالاً خیلی راحتتر گرفتار فومو میشوید.
پشیمانیهای شدید
بعد از اینکه یک معامله هیجانی انجام دادید (مثلاً به خاطر فومو، یک سهم را در بالاترین قیمت خریدید)، چه احساسی دارید؟ اگر بعد از آن پشیمان میشوید و خودتان را سرزنش میکنید، احتمالاً فومو نقش پررنگی در آن معامله داشته است.
ریشههای روانی فومو (FOMO) در بازارهای مالی؛ چرا گول میخوریم؟
احساس فومو، یک دلیل ساده ندارد؛ در واقع، مجموعهای از عوامل روانشناختی پیچیده دست به دست هم میدهند تا ما را در این تله بیندازند. فومو، یک جورایی مثل یک تیم فوتبال میماند که هر بازیکن آن، یک وظیفهی خاص دارد! پس اگر میخواهیم با آن درست مقابله کنیم، باید این تیم را خوب بشناسیم.
اثر گلهای (Herd Mentality)
ما، به صورت غریزی، دوست داریم شبیه بقیه باشیم و از بقیه پیروی کنیم، حتی اگر آن کار، از نظر عقلی درست نباشد! در بازارهای مالی، این اثر گلهای میتواند فاجعهبار باشد. وقتی همه دارند یک سهام خاص را میخرند، ما هم میترسیم که جا بمانیم و بدون تحقیق، وارد صف خرید میشویم. نتیجهی آن چه میشود؟ حبابهای قیمتی و سقوطهای ناگهانی!
سوگیری تایید (Confirmation Bias)
دوست داریم باورهای قبلیمان تایید شوند. به این میگویند سوگیری تایید. در بازار مالی، این یعنی چه؟ یعنی اگر فکر کنیم یک سهم قرار است رشد کند، فقط دنبال خبرها و تحلیلهایی میگردیم که این فکر ما را تایید کنند و چشمان خود را بر روی بقیه موارد میبندیم. اینگونه، ممکن است فریب بخوریم و سرمایهگذاری اشتباهی انجام دهیم.
زیانگریزی (Loss Aversion)
تحقیقات نشان داده است که ما انسانها، از ضرر کردن خیلی بیشتر ناراحت میشویم تا از سود کردن خوشحال! یعنی اگر یک میلیون تومان ضرر کنیم، تقریباً دو برابر بیشتر ناراحت میشویم تا وقتی که یک میلیون تومان سود کنیم.
این زیانگریزی باعث میشود که در بازارهای مالی، برای جلوگیری از ضرر، دست به کارهای عجیب و غریب بزنیم و ریسکهای غیرمنطقی کنیم.
مقایسه اجتماعی (Social Comparison)
همه ما انسانها، خودمان را با بقیه مقایسه میکنیم؛ مخصوصاً در چیزهایی مثل پول، موفقیت و غیره. شبکههای اجتماعی هم که مزید بر علت شدهاند! وقتی میبینیم بقیه دارند از یک سهم یا ارز دیجیتال سود میکنند، ما هم دلمان میخواهد و ممکن است بدون فکر و تحلیل، وارد آن معامله شویم.
کمبود عزت نفس
کسانی که اعتماد به نفس و عزت نفس پایینی دارند، بیشتر در معرض فومو هستند. این افراد، چون خودشان را قبول ندارند، خیلی به تایید بقیه اهمیت میدهند و خودشان را با بقیه مقایسه میکنند. در نتیجه، خیلی بیشتر تحت تاثیر شبکههای اجتماعی و ترس از قضاوت یا طرد شدن قرار میگیرند و ممکن است به خاطر فومو، تصمیمهای اشتباهی در بازارهای مالی بگیرند.
پیامدهای FOMO برای سرمایهگذاران و معاملهگران
FOMO میتواند پیامدهای منفی متعددی برای سرمایهگذاران و معاملهگران به همراه داشته باشد:
- زیان مالی: خرید داراییها در قیمتهای بالا و فروش آنها در قیمتهای پایین، به دلیل تصمیمگیریهای هیجانی و غیرمنطقی، به زیانهای مالی قابل توجهی منجر میشود.
- از دست دادن فرصتهای بهتر: تمرکز بیش از حد روی یک دارایی خاص، به دلیل FOMO، باعث غفلت از فرصتهای سرمایهگذاری سودآورتر در سایر بازارها یا داراییها میشود.
- استرس و اضطراب: نگرانی دائمی در مورد از دست دادن فرصتها و عقب ماندن از دیگران، سطح استرس و اضطراب را به شدت افزایش میدهد و بر سلامت روان و کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی میگذارد.
- کاهش اعتماد به نفس: شکستهای مکرر ناشی از تصمیمگیریهای مبتنی بر فومو اعتماد به نفس فرد را در زمینه سرمایهگذاری و معاملهگری کاهش میدهد.
- تصمیمگیریهای غیرمنطقی: FOMO باعث میشود که فرد به جای تحلیل و منطق، بر اساس احساسات و هیجانات تصمیمگیری کند. این امر به چرخهای معیوب از تصمیمگیریهای اشتباه و ضررهای بیشتر منجر میشود.
تفاوت FOMO و JOMO
نقطه مقابل فومو، JOMO (لذت از دست دادن) است؛ یعنی رضایت از شرکت نکردن در برخی رویدادها و تمرکز بر اولویتهای خود. برای تقویت JOMO، ارزشهایتان را مشخص کنید و به فعالیتهای غیرهمسو «نه» بگویید. قدردان داشتههایتان باشید و زمانی را به خود اختصاص دهید.
مطالعه، ورزش، یا بودن در طبیعت، حس خوبی به شما میدهد و به رشد شخصیتان کمک میکند. با این اقدامات، از فومو دور میشوید و بر زندگی خود مسلط خواهید شد.
ارتباط FOMO و تئوری بازیها
تئوری بازیها به تحلیل رفتار سرمایهگذاران در شرایط فومو کمک میکند. در یک بازار صعودی، هر سرمایهگذار با دو گزینه روبرو است: خرید یا عدم خرید. اگر همه خرید کنند، قیمت افزایش مییابد. اما اگر همه بفروشند، قیمت کاهش مییابد.
FOMO باعث میشود که افراد به صورت غیرمنطقی اقدام به خرید کنند، حتی اگر بدانند که قیمتها بیش از حد بالا رفتهاند. این رفتار به شکلگیری حبابهای قیمتی منجر شود.
فومو را در آغوش نگیرید
FOMO یا ترس از دست دادن، احساسی رایج در دنیای امروز است که تاثیرات منفی بر تصمیمگیریها، بهویژه در بازارهای مالی میگذارد. اما با شناخت این پدیده، علل و نشانههای آن، و بهکارگیری راهکارهای عملی و روانشناختی، میتوان بر ترس از دست دادن، غلبه کرد و کنترل زندگی و سرمایهگذاریهای خود را به دست گرفت.
به یاد داشته باشید که زندگی یک مسابقه نیست و هر کس مسیر خود را دارد. به جای مقایسهی خود با دیگران و نگرانی در مورد از دست دادن فرصتها، بر روی اهداف و ارزشهای خود تمرکز کنید، از لحظهی حال لذت ببرید، و قدردان داشتههای خود باشید.
اگر تجربهای از FOMO دارید حتما با ما در میان بگذارید. آخرین بار این حس عجیب را کی تجربه کردید؟
سوالات متداول
آیا FOMO فقط در بازارهای مالی اتفاق میافتد؟
خیر، FOMO به هیچ وجه محدود به بازارهای مالی نیست. این پدیده در هر جنبهای از زندگی که شامل انتخاب و فرصت باشد، رخ میدهد؛ از روابط اجتماعی و شغلی گرفته تا خرید، تفریحات و حتی انتخاب رشتهی تحصیلی. هر جایی که احساس کنیم دیگران در حال تجربهی بهتری هستند، FOMO ظاهر میشود.
چگونه میتوانم تشخیص دهم که دچار FOMO شدهام؟
نشانههای FOMO شامل چک کردن مداوم شبکههای اجتماعی یا قیمتها، احساس اضطراب و بیقراری هنگام مشاهدهی موفقیت دیگران، تصمیمگیریهای عجولانه و بدون فکر، و احساس نارضایتی مداوم از زندگی فعلی باشد. اگر این موارد را زیاد تجربه میکنید، احتمالا با FOMO درگیر هستید.
آیا FOMO همیشه بد است؟
خیر، FOMO در حد متعادل جنبهی مثبت هم دارد. به عنوان یک انگیزهی درونی برای تلاش بیشتر، کشف فرصتهای جدید و پیشرفت در زندگی عمل میکند. مشکل زمانی ایجاد میشود که FOMO از کنترل خارج شده و به اضطراب و تصمیمگیریهای نادرست منجر شود.
آیا راهی برای تبدیل FOMO به یک نیروی مثبت وجود دارد؟
بله، با تغییر نگرش FOMO به یک نیروی مثبت تبدیل میشود. به جای تمرکز بر نداشتهها و مقایسهی خود با دیگران، میتوان از FOMO به عنوان یک یادآور برای شناسایی خواستهها و اهداف واقعی خود استفاده کرد و برای رسیدن به آنها برنامهریزی و تلاش کرد.
