نقدینگی چیست؟ تصور کنید که میخواهید یک دارایی (مثلاً سهام، ارز دیجیتال، یا حتی یک ملک) را به سرعت بفروشید. اگر خریداران زیادی در بازار حضور داشته باشند و شما بتوانید دارایی خود را به قیمت منصفانه و در کمترین زمان ممکن به فروش برسانید، میگوییم آن دارایی از نقدینگی بالایی برخوردار است. نقدینگی (Liquidity) در بازارهای مالی، مفهومی کلیدی است که به زبان ساده، میزان سهولت و سرعت تبدیل یک دارایی به پول نقد را نشان میدهد؛ آن هم بدون اینکه قیمت آن دارایی کاهش چشمگیری پیدا کند.
در این مطلب از ارزیکال، ابتدا با تعریف دقیق نقدینگی و تفاوت آن با مفاهیم مشابه آشنا میشویم. سپس انواع نقدینگی را معرفی میکنیم و عواملی که بر میزان نقدینگی در بازارهای مختلف اثر میگذارند را موشکافی خواهیم کرد. در ادامه، به بررسی ریسکهای مرتبط با نقدینگی و راهکارهای عملی برای افزایش و مدیریت آن میپردازیم. با ما همراه باشید تا با این مفهوم حیاتی در دنیای اقتصاد و بازارهای مالی، به طور کامل آشنا شوید.
تعریف نقدینگی
مفهوم نقدینگی چیست؟ باید گفت نقدینگی (Liquidity) در حقیقت قابلیت تبدیل داراییها به پول نقد است، بدون اینکه ارزش آنها کم شود. مثلا اگر دارایی شما یک سکه طلا باشد، به سرعت میتوانید آن را بفروشید و پول نقد بگیرید، پس نقدشوندگی بالایی دارد. اما اگر دارایی شما یک خانه باشد، فروش آن هفتهها یا ماهها زمان میبرد و شاید مجبور شوید تخفیف بدهید؛ بنابراین نقدشوندگی (نقدینگی) کمتری دارد.
هرچه تبدیل یک دارایی به پول نقد آسانتر و با هزینهی کمتر انجام شود، آن دارایی نقدشوندهتر است. پول نقد به عنوان نقدشوندهترین دارایی شناخته میشود چرا که میتوان آن را فوری و بدون محدودیت به سایر داراییها تبدیل کرد.
تفاوت نقدینگی و نقدشوندگی
بین اصطلاحات «نقدینگی» و «نقدشوندگی» تفاوت مفهومی وجود دارد. نقدینگی معمولا به مقدار کل پول در دسترس یا حجم پول در گردش اشاره دارد (برای مثال نقدینگی اقتصاد معادل حجم پول یا عرضه پول در اقتصاد است)، در حالی که نقدشوندگی بیشتر به قابلیت تبدیل دارایی به پول نقد (بدون افت قیمت) گفته میشود.
به عنوان مثال، ممکن است گفته شود «نقدینگی شرکت بالاست»، یعنی شرکت پول نقد یا دارایی جاری کافی در اختیار دارد. اما وقتی گفته میشود «نقدشوندگی بازار سهام بالاست»، یعنی سهام به راحتی و سریعی قابل خرید و فروش است.
در بسیاری از موارد این دو اصطلاح به جای هم به کار میروند، اما از دید فنی: نقدینگی بیشتر به کمیت پول اشاره دارد و نقدشوندگی کیفیت قابلیت تبدیل به پول است.
پیشنهاد میکنیم حتما مقاله لیکویید شدن (Liquidation) چیست؟ را هم مطالعه کنید.
اهمیت نقدینگی برای سرمایهگذاران، معاملهگران و کسبوکارها
حالا که میدانیم نقدشوندگی و نقدینگی چیست بهتر درک میکنیم نقدینگی مانند خون در رگهای بازار و کسبوکار جریان دارد و برای سلامت سیستم مالی بسیار مهم است. برای سرمایهگذاران و معاملهگران، نقدشوندگی بالا به معنای امکان خرید و فروش سریع داراییها با قیمت منصفانه است.
بازارهای با نقدشوندگی خوب، ریسک گیر افتادن در یک موقعیت را کاهش میدهند؛ یعنی سرمایهگذار هر زمان بخواهد میتواند دارایی خود را بفروشد و خارج شود، بدون آنکه مجبور شود تخفیف زیادی روی قیمت بدهد. به عنوان نمونه، فروش سهام یک شرکت بزرگ و محبوب فناوری بسیار آسانتر و سریعتر از فروش یک مجموعه کمیاب است که خریداران کمی دارد.
برای معاملهگران کوتاهمدت و تریدرها نیز نقدینگی اهمیت زیادی دارد، زیرا روی نوسان قیمت و هزینه معاملات اثر میگذارد. در بازارهایی که نقدشوندگی خیلی سریع انجام میشود (مثل فارکس یا سهام شرکتهای بزرگ)، فاصله قیمت خرید و فروش (اسپرد) کم است و انجام معامله، سریع و با هزینه کم امکانپذیر خواهد بود.
در بازارهای با نقدشوندگی پایین، اسپردها بزرگتر هستند و ورود و خروج از معامله میتواند پرهزینه باشد یا زمان ببرد. به بیان ساده، یک تریدر روزانه در بازار فارکس با خیال راحت میتواند حجم بالایی معامله کند چون میداند همیشه خریدار و فروشنده برای ارز مورد نظرش وجود دارد؛ در حالی که یک تریدر در بازار سکههای کلکسیونی با مشکل پیدا کردن خریدار روبرو میشود.
انواع نقدینگی چیست؟
نقدینگی یک مفهوم چند بعدی و بسیار مهم در سرمایه گذاری یا ترید داراییها است و با توجه به زمینه کاربرد، به انواع مختلفی تقسیم میشود. سه نوع متداول نقدینگی شامل موارد زیر هستند:
- نقدینگی بازار (Market Liquidity): درجه نقدشوندگی در یک بازار معین. نقدینگی بازار نشان میدهد که در یک بازار (مثلاً بورس سهام یک کشور یا بازار مسکن یک شهر) تا چه حد امکان خرید و فروش سریع داراییها با قیمتهای شفاف و با ثبات وجود دارد.
- نقدینگی حسابداری (Accounting Liquidity): این نوع نقدینگی مربوط به وضعیت مالی اشخاص یا شرکتها است و توانایی پرداخت بدهیهای کوتاهمدت در سررسید را میسنجد.
- نقدینگی دارایی (Asset Liquidity): میزان نقدشوندگی یک دارایی خاص. همه داراییها به یک اندازه نقدشونده نیستند؛ برخی را خیلی سریع میتوان به پول تبدیل کرد و برخی دیگر به سختی نقد میشوند. پول نقد در بالاترین سطح نقدشوندگی قرار دارد، سپس سپردههای بانکی و اوراق خزانه دولتی، بعد سهام شرکتهای بزرگ، اوراق قرضه، کالاهایی مثل طلا و در انتهای طیف داراییهایی مانند املاک، آثار هنری یا سهام شرکتهای غیر بورسی قرار میگیرند.
بهنظرتان مهمترین نوع نقدینگی چیست؟
عوامل موثر بر نقدینگی چیست؟
مهمترین عاملی موثر بر نقدینگی چیست؟ یک بازار یا یک شرکت تحت تاثیر عوامل متعددی قرار میگیرد که برخی از آنها به شرح زیر هستند:
- حجم معاملات: هر چه تعداد خریداران و فروشندگان فعال در بازار بیشتر باشد و حجم دادوستد روزانه بالاتر رود، نقدشوندگی بازار بیشتر میشود:
- عمق بازار و دفتر سفارشات: عمق بازار به حجم سفارشات خرید و فروش موجود در قیمتهای مختلف اشاره دارد. اگر عمق بازار زیاد باشد (یعنی در اطراف قیمت جاری، سفارشات زیادی تجمع کرده باشند)، بازار میتواند سفارشات بزرگ را بدون نوسان شدید قیمت جذب کند.
- اسپرد خرید و فروش: اسپرد، تفاوت بین قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش است. اسپرد کوچکتر نشاندهنده نقدینگی بهتر خواهد بود، زیرا هزینه انجام یک معامله کوچک کمتر است.
- نوسانات بازار و ثبات قیمت: وجود نوسان زیاد و تغییرات سریع قیمت میتواند نقدینگی را تحت تاثیر قرار دهد. از یک سو، بیثباتی شدید ممکن است خریداران و فروشندگان را محتاطتر کند و حجم معاملات را کاهش دهد و در نتیجه نقدینگی پایین میآید.
- شرایط اقتصادی و سیاستهای پولی: در مقیاس کلان، سیاستهای بانک مرکزی و وضعیت اقتصاد بر نقدینگی تاثیر دارد.
- مقررات و ساختار بازار: قوانین حاکم بر بازار (مثلاً محدودیتها و کارمزدهای معاملات) بر نقدینگی اثر میگذارد.
ریسک نقدینگی چیست؟
ریسک نقدینگی (Liquidity Risk) خطری است که یک بنگاه مالی، شرکت یا حتی فرد را تهدید میکند زمانی که نتواند به موقع و با هزینه معقول به منابع مالی دست یابد تا به تعهدات کوتاهمدت خود عمل کند.
انواع ریسک نقدینگی به شرح زیر است:
- ریسک نقدشوندگی بازار (Market Liquidity Risk)
- ریسک تامین مالی یا نقدینگی تأمینی (Funding Liquidity Risk)
پیامدهای بروز ریسک نقدینگی میتواند بسیار شدید باشد. ناتوانی در پرداخت بهموقع بدهیها نخستین اثر آن است که منجر به از دست رفتن اعتماد و اعتبار شرکت یا موسسه میشود. در سطوح شدیدتر، شرکت ممکن است برای تامین وجه نقد مجبور باشد داراییهای خود را به قیمت پایین بفروشد و از این بابت متحمل زیان سنگین شود.
مدیریت ریسک نقدینگی یکی از حیاتیترین جنبههای مدیریت سرمایه در بازارهای مالی است و چند راهکار مهم دارد که به شرح زیر هستند:
- نگهداری ذخیره نقدی و داراییهای با نقدشوندگی بالا
- پیشبینی و برنامهریزی جریان نقدی
- تنوعبخشی در منابع تامین مالی
- برقراری خطوط اعتباری و پشتوانههای نقدینگی
- نظارت بر نسبتهای نقدینگی و علائم هشدار
راهکارهای افزایش نقدینگی چیست؟
مدیریت نقدینگی چیست؟ این موضوع به چه چیزی اشاره دارد؟ مدیریت نقدینگی و بهبود آن، چه برای سرمایهگذاران و چه برای کسبوکارها، از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی از راهکارهایی عملی برای افزایش نقدینگی و نقدشوندگی را در ادامه بررسی میکنیم.
روشهای افزایش نقدینگی برای سرمایهگذاران فردی و معاملهگران
راهکارهای افزایش نقدینگی برای سرمایهگذاران فردی و معاملهگران به شرح زیر است:
- حفظ ذخیره نقدی مثلا سپرده کوتاهمدت بانکی یا صندوق درآمد ثابت با قابلیت نقدشوندگی روزانه
- تنوع دادن به داراییها با توجه به نقدشوندگی
- عدم تمرکز بیش از حد در داراییهایی که نقدینگی پایین دارند
- دسترسی به اعتبار یا وام در مواقع نیاز
- توجه به نقدشوندگی در انتخاب سرمایهگذاری
- استفاده از سفارشات محدود (Limit Orders)
- تنظیم برنامهریزی خروج
راهحلهای کسبوکارها و شرکتها برای افزایش نقدینگی چیست؟
راهکارهای کسبوکارها و شرکتها برای افزایش نقدینگی به شرح زیر است:
- کنترل و کاهش هزینههای ثابت (Overhead)
- فروش داراییهای مازاد یا غیر استراتژیک
- بهبود چرخه تبدیل نقد (Cash Conversion Cycle)
- استفاده از تسهیلات بانکی و خطوط اعتباری
- بازسازی ساختار بدهیها
- افزایش سرمایه و جذب شریک یا سرمایه گذار جدید
- توقف یا کاهش موقت سود سهام و مخارج سرمایهای
نقدینگی در بازارهای مختلف
حالا میدانید در بازارها مفهوم نقدینگی چیست؟ مفهوم نقدینگی اگرچه در ظاهر ساده به نظر میرسد، اما با توجه به نوع بازاری که در آن فعالیت میکنید، میتواند شکلها و معانی متفاوتی به خود بگیرد. در واقع، نقدینگی در هر بازار، ویژگیهای خاص خودش را دارد و تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد.
در این بخش، قصد داریم نقدینگی را در چند بازار مهم و پرطرفدار بررسی کنیم و ببینیم که چه عواملی بر آن تاثیر میگذارند و چه اهمیتی برای فعالان آن بازار دارد.
نقدینگی در بورس (بازار سهام)
بازار بورس برای بسیاری از سهام بزرگ و شناخته شده، نقدشوندگی بالایی دارد. در بورسهای توسعهیافته (مانند بورس نیویورک یا نزدک در آمریکا)، روزانه میلیونها سهم از شرکتها معامله میشود و همیشه خریدار و فروشنده برای سهام شرکتهای بزرگ وجود دارد.
نقدینگی در بازار ارز دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال در دهه اخیر رشد چشمگیری کرده است و از منظر نقدشوندگی شرایط خاص خود را دارد. ارزهای دیجیتال اصلی مانند بیت کوین (BTC) و (ETH) از شبکه اتریوم در بسیاری از صرافیها به صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته معامله میشوند و حجم معاملات روزانه آنها به میلیاردها دلار میرسد. با این حال، بخش بزرگی از بازار کریپتو شامل آلت کوینها (سایر ارزها و توکنها) است که همه نقدشوندگی بالایی ندارند.
لازم به ذکر است که یکی از معیارهای مهم در تحلیل بنیادی ارزهای دیجیتال، بررسی میزان نقدینگی آن دارایی است. اینجاست که اهمیت این مفهوم در جایگاه یک رمزارز مشخص میشود.
نقدینگی در بازار ارز بینالمللی (فارکس)
بازار فارکس (Forex) که بازار تبادل ارزهای خارجی است، بزرگترین و نقدشوندهترین بازار مالی دنیا محسوب میشود. حجم معاملات روزانه بازار فارکس به طور متوسط به حدود ۷٫۵ تریلیون دلار در روز رسیده که رقم خارقالعادهای است.
پیش از هر اقدامی میزان نقدشوندگی سایتهای ترید کریپتو و فارکس را چک کنید تا نسبت به تصمیم خود اطمینان بیشتری داشته باشید.
نقدینگی در بازار املاک و مستغلات
بازار مسکن و مستغلات نقدینگی کمی دارد. خرید و فروش ملک معمولاً فرایندی طولانی (از چند هفته تا چند ماه یا بیشتر) دارد و مستلزم مراحل قانونی و اداری متعدد، بازدید، مذاکره و تامین مالی است.
شاخصهای نقدینگی چیست؟
برای اندازهگیری و رصد کردن وضعیت نقدینگی، از شاخصها و معیارهای متعددی استفاده میشود. برخی از این شاخصها در سطح اقتصاد کلان و بازار هستند و برخی در سطح شرکتها و ترازنامه مالی. مهمترین شاخصهای نقدینگی عبارتند از:
- حجم پول (Money Supply) یا نقدینگی اقتصاد
- حجم معاملات (Trading Volume)
- شاخص عمق بازار
- اسپرد خرید و فروش (Bid-Ask Spread)
- شاخص تاثیر قیمت (Price Impact)
- نسبتهای نقدینگی (Liquidity Ratios)
- شاخصهای بانکی و مالی
نسبتهای نقدینگی
نسبتهای نقدینگی ابزارهایی ساده و کاربردی هستند که وضعیت نقدینگی یک شرکت را از روی صورتهای مالی آن ارزیابی میکنند. این نسبتها به سرمایهگذاران، طلبکاران و مدیران نشان میدهند که آیا شرکت داراییهای جاری کافی برای پوشش بدهیهای جاری خود دارد یا خیر.
سه نسبت متداول نقدینگی در حسابداری به شرح زیر هستند:
- نسبت جاری
- نسبت آنی (سریع)
- نسبت نقدی
بحرانهای نقدینگی
تاریخچه نقدینگی چیست؟ تاریخ اقتصاد جهانی بارها شاهد بحرانهای نقدینگی بوده است؛ موقعیتهایی که در آن ناگهان پول نقد در سیستم مالی کمیاب شد و بازارها قفل کردند. این بحرانها معمولاً با رکودهای اقتصادی یا بحرانهای مالی بزرگ همراه بودهاند.
در این قسمت چند نمونه مهم تاریخی را مرور میکنیم:
- بحران بانکی و رکود بزرگ (دهه ۱۹۳۰): پس از سقوط والاستریت در ۱۹۲۹، اقتصاد آمریکا وارد رکود عمیقی شد. یکی از ویژگیهای این دوره موج پیاپی هجوم بانکی (Bank Runs) بود.
- بحران نقدینگی ۱۹۰۷ (وحشت ۱۹۰۷): یک نمونه بحران نقدینگی پانیک مالی ۱۹۰۷ در آمریکا است. در اکتبر ۱۹۰۷ بازار سهام افت شدیدی کرد و اعتماد سرمایهگذاران به موسسات مالی کاهش یافت.
- بحران مالی جهانی ۲۰۰۷-۲۰۰۸: بحران ۲۰۰۸ در ابتدا به صورت بحران مسکن و اعتباری ظاهر شد اما در سپتامبر ۲۰۰8 به اوج یک بحران نقدینگی سیستمیک رسید.
- بحران نقدینگی کووید-۱۹ (۲۰۲۰): در فوریه و مارس ۲۰۲۰ با شیوع جهانی ویروس کرونا، بازارهای مالی دچار شوک شدند. در یک دوره کوتاه، سرمایهگذاران به شدت به دنبال نقد کردن داراییهای خود بودند. بورسهای دنیا سقوط شدید کردند و حتی بازار اوراق قرضه دولت آمریکا که معمولاً پناهگاه امن است دچار تنش شد.
نقش بانک مرکزی در نقدینگی چیست؟
بانکهای مرکزی نقش محوری در مدیریت نقدینگی اقتصاد و حفظ ثبات مالی دارند. آنها از طریق سیاستهای پولی و ابزارهای مختلف، میزان پول در گردش و شرایط اعتباری را تنظیم میکنند که بر نقدینگی اثر مستقیم میگذارد.
نقش بانک مرکزی در نقدینگی به موارد زیر مرتبط میشود:
- کنترل عرضه پول و نرخ بهره
- عملیات ریپو و وامدهی به بانکها
- سیاستهای پولی غیرمتعارف (QE و QT)
- مدیریت ثبات و نقدینگی بازار ارز
حتما به سراغ صرافیهای ارز دیجیتال مورد تایید پلیس فتا بروید؛ سایتهای ناشناخته و نامعتبر اصولا با خطر نقدشوندگی پایین یا نداشتن بودجه کافی رویهرو هستند.
نقدینگی، مهمترین معیار سرمایهگذاری
دانستیم نقدینگی چیست و از اهمیت آن باخبر شدیم. نقدینگی بخش حیاتدهنده اقتصاد و بازارهای مالی است. آشنایی با مفاهیم آن، تفاوتهای کاربردی، عوامل موثر، خطرات و راههای مدیریت نقدینگی، به سرمایهگذاران و مدیران کمک میکند تصمیمات بهتری بگیرند و در دوران نوسان و بحران، بقاء و موفقیت خود را تضمین کنند.
نقدینگی بالا کسبوکارها را انعطافپذیر و بازارها را کارآمدتر میکند و نقدینگی پایین میتواند به سرعت به معضلات جدی منجر شود. بنابراین همیشه باید به این عنصر کلیدی توجه داشت و برای آن برنامهریزی کرد. برایتان پیش آمده بدون توجه به این عامل کلیدی سرمایهگذاری کرده باشید؟
سوالات متداول
نقدینگی چیست و چه تفاوتی با نقدشوندگی دارد؟
نقدینگی مقدار پول در گردش در یک اقتصاد یا بازار است، اما نقدشوندگی به میزان سهولت تبدیل یک دارایی به پول نقد بدون کاهش ارزش آن گفته میشود.
چه عواملی باعث کاهش نقدینگی در یک بازار میشوند؟
کاهش نقدینگی به دلیل عواملی مثل افزایش نرخ بهره، کاهش اعتماد سرمایهگذاران، بحرانهای اقتصادی و سیاستهای محدودکننده بانکی رخ میدهد.
ریسک نقدینگی چه تاثیری بر سرمایهگذاری دارد؟
ریسک نقدینگی باعث میشود سرمایهگذار نتواند دارایی خود را به قیمت مناسب و در زمان دلخواه بفروشد که میتواند به ضررهای مالی منجر شود.
چگونه میتوان نقدینگی یک دارایی یا یک بازار را ارزیابی کرد؟
ارزیابی نقدینگی از طریق بررسی حجم معاملات، اسپرد قیمت خرید و فروش، عمق بازار و میزان نوسانات دارایی انجام میشود.
