بازارهای مالی چیست؟ معرفی انواع بازار مالی و مقایسه آن‌ها با یکدیگر

بازارهای مالی بخش مهمی از اقتصاد کشورها هستند که در اقتصاد جهانی نیز نقش پررنگی دارند. بازارهای مالی انواع مختلفی دارند و هر کدام از آن‌ها، بستر مناسبی برای خرید و فروش دارایی‌هایی خاص فراهم می‌کنند. خرید و فروش این دارایی‌ها در یک بازار مالی، عامل خوبی برای به جریان درآمدن نقدینگی و همچنین کسب سود توسط معامله‌گران است.

بازارهایی مثل بازار ارزهای خارجی یا فارکس، بازار بورس، بازار کالا و… جزو بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین بازارهای مالی میان معامله‌گران سراسر دنیا هستند. البته در چند سال اخیر، بازار رمز ارزها نیز به عنوان یک بازار مالی محبوب و پرطرفدار شناخته می‌شود. در ادامه این مقاله از ارزیکال قصد داریم تا مفهوم بازارهای مالی را توضیح داده و انواع آن را با یکدیگر مقایسه کنیم.

بازارهای مالی به زبان ساده

در تعریفی ساده، بازارهای مالی جایی است که مردم، شرکت‌ها و دولت‌ها معاملات مالی و سرمایه گذاری خود را انجام می‌دهند. هدف از فعالیت در بازار مالی رشد سرمایه است که این هدف می‌تواند با معاملات کوتاه مدت مانند ترید یا معاملات بلندمدت مانند سرمایه گذاری باشد.

این بازارها نقش مهمی در رشد اقتصاد دارند؛ چرا که باعث می‌شوند پول گردش پیدا کند و به جای خواب پول،  کاربران اقدام به سرمایه گذاری کنند. این باعث رشد کسب و کارها و پیشرفت روند اقتصادی یک کشور می‌شود.

در تعریفی از سایت Investopedia: بازار مالی یعنی جایی که در آن دارایی‌هایی مثل سهام، اوراق قرضه و سایر دارایی‌ها خرید و فروش می‌شوند. این بازارها نقش مهمی در اقتصاد دارند، چون خریداران و فروشندگان را به هم وصل می‌کنند و باعث می‌شوند پول وارد چرخه سرمایه‌گذاری شود.

اما جالب است بدانید این نوع بازارها انواع مختلفی دارند و هر کاربر با توجه به نیاز و ویژگی‌های خاص خود می‌تواند تصمیم بگیرد در کدام بازار فعالیت کند. در ادامه انواع آن را معرفی خواهیم کرد.

معرفی انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی بستری مناسب برای خرید و فروش دارایی‌های مختلف توسط معامله‌گران است. جایی که سرمایه‌داران پول خود را خرج می‌کنند تا به سمت دارایی‌ها و کسب و کارهای مختلف جریان پیدا کند. بازار مالی متناسب با میزان محدودیت، نوع دارایی و… به انواع مختلفی تقسیم می‌شود.

پس انواع بازارهای مالی چیست؟

• بازار بورس و سهام
• بازار ارزهای دیجیتال
• بازار فارکس
• بازار اوراق قرضه
• بازار کالا
• بازار مشتقات
• بازار معاملات مستقیم (OTC)

شناخت دقیق بازارهای محبوب باعث می‌شود با توجه به نیازهای خود و البته ویژگی‌های خاص هریک از بازارها، بهترین آن‌ها را انتخاب کنید.

بازار بورس و سهام

بازار بورس یا سهام (Stock Market)، فراگیرترین و شاید قدیمی‌ترین بازار مالی است. در این بازار سهام، سهم برخی شرکت‌ها به عنوان دارایی خرید و فروش می‌شوند. در واقع شرکت‌ها برای افزایش نقدینگی و رشد سرمایه با هدف توسعه کسب و کار خود، بخشی از سهام خود را برای فروش می‌گذارند.

وقتی یک شرکت سهام خود را برای اولین بار در بازار ارائه دهد، “عرضه اولیه سهام” یا IPO برگزار می‌شود. آن وقت معامله‌گران و سرمایه‌گذارانی که به پیشرفت آن شرکت معتقد باشند، برای خرید سهام آن اقدام خواهند کرد.

خرید و فروش سهام در بورس به عنوان یکی از بازارهای مالی کار دشواری نیست؛ اما شاید انتخاب بهترین و سودمندترین سهام کار نسبتا سختی باشد. برای همین است که فعالیت در این حوزه به دانش و مهارت بالایی لازم دارد.

نکته مهم دیگر اینکه معاملات سهام در بازار بورس در بستر پلتفرم‌های مخصوصی تحت عنوان کارگزاری (Broker) انجام می‌شود. این پلتفرم‌ها اطلاعاتی مثل لیست شرکت‌ها، قیمت لحظه‌ای سهم‌ها، عرضه اولیه و… را در اختیار معامله‌گران می‌گذارد. بعد در ازای انجام هر معامله، مبلغی را به عنوان کارمزد از معامله‌گران دریافت می‌کند.

هر کشوری بازار سهام اختصاصی خود را دارد. بر همین اساس معامله‌گران می‌توانند سهام بزرگ‌ترین شرکت‌های کشور خود را معامله کنند. از دست بازارهای می‌توان به سهام نیویورک (NYSE)، بازار سهام شیکاگو (CHX) و بازار Nasdaq جزو بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای مالی جهان در آمریکا هستند.

بازار ارزهای دیجیتال

بازار ارزهای دیجیتال (Cryptocurrency Market) جزو بازارهای مالی نوظهور در دنیاست. این بازار با فناوری بلاکچین گره خورده و دارایی‌های دیجیتال غیرمتمرکز را برای خرید و فروش ارائه می‌دهد. رمز ارزهای معروفی مثل شبکه بیت کوین و اتریوم، نام‌های آشنایی هستند که در چند سال اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند.

معامله‌گران باید از میان هزاران ارز دیجیتال موجود در بازار کریپتو، یک دارایی مناسب برای معامله را انتخاب کنند. سپس از طریق پلتفرم‌های معاملاتی تحت عنوان صرافی ارز دیجیتال، مشغول مبادله آن‌ها شوند. برای این کار باید از روش‌های مختلف تحلیل بازار استفاده کنند و پیش‌بینی‌هایی نزدیک به واقعیت از آینده یک پروژه داشته باشند.

بازار ارزهای دیجیتال بشدت جذاب، اما پر ریسک است. مدیریت سرمایه در ارز دیجیتال اهمیت بسیار بالایی دارد و اگر اصولی در بازار فعالیت کنید، می‌توانید سوددهی جذابی تجربه کنید. ما در تیم ارزیکال بهترین تحلیل ارزهای دیجیتال را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.

بازار فارکس

فارکس (Forex) در میان بازارهای مالی، به عنوان بزرگ‌ترین و نقدشونده‌ترین بازار شناخته می‌شود و نقدینگی بسیار بالایی دارد. معامله‌گران در این بازار می‌توانند به مبادله ارزهای خارجی با یکدیگر بپردازند. در واقع دارایی‌های موجود در بازار فارکس، جفت ارزهایی هستند که از ارزهای فیات کشورهای مختلف تشکیل شدند؛ مثل جفت ارز EUR/USD.

جفت ارزها نسبت قیمتی دو ارز فیات (برای مثال یورو و دلار) با یکدیگر است. بنابراین وقتی می‌گوییم جفت ارز  EUR/USD یعنی در ازای یک واحد یورو، چه مقدار دلار آمریکا قرار می‌گیرد.

اجزای اصلی بازار فارکس عبارت‌اند از:

• بانک‌ها
• شرکت‌های معاملاتی
• شرکت‌های سرمایه‌گذاری
• صندوق‌های پوشش ریسک
• کارگزاری‌ها
• معامله‌گران
• بانک‌های مرکزی

فارکس در میان بازارهای مالی بیشترین حجم معاملات را دارد. کاربران برای خرید و فروش جفت ارزها در این بازار باید از طریق بروکرها اقدام کنند. بازار ارزهای خارجی تحت تاثیر عوامل اقتصادی و سیاسی متعددی است. طوری که هر کدام از رویدادهای مهم سیاسی و اقتصادی در جهان می‌تواند روی نرخ ارز کشورهای مختلف تاثیر بگذارد.

بازار اوراق قرضه

اوراق قرضه یک نوع اوراق بهادار است. سرمایه‌داران بزرگ این اوراق را به عنوان یک دارایی و به شکل یک وام با زمان و درصد سود مشخص در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند. بدین ترتیب یک توافق بین وام‌دهنده و وام‌گیرنده شکل می‌گیرد که تمام شرایط از قبل در آن ذکر شده است.

بازار اوراق قرضه یکی از بازارهای مالی است که با عنوان‌هایی مثل بازارهای بر پایه بدهی (Debt Market) یا بازار درآمد ثابت (Fixed-income Market) هم شناخته می‌شود. اما این اوراق قرضه یا اوراق بهادار توسط چه کسانی ارائه می‌شود؟ نهادهایی مثل شهرداری‌ها، ایالت‌ها، دولت‌ها و برخی سازمان‌های مستقل حکومتی اوراق قرضه را صادر کرده و آن‌ها را برای فروش می‌گذارند. بدین ترتیب سرمایه لازم برای عملیات‌ و پروژه‌های مختلف فراهم می‌شود.

بازار کالا

یکی دیگر از بازارهای مالی، بازار کالا (Commodities Market) است. بازاری که مربوط به خرید و فروش کالاها و دارایی‌های فیزیکی است. این دارایی‌ها در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار دارند؛ از جمله:

• محصولات کشاورزی: مثل ذرت، سویا، گندم یا حیواناتی مثل گاو و گوسفند
• انرژی و سوخت‌های فسیلی: مثل نفت، اعتبارات نفتی، گاز و…
• کالاهای سافت: مثل پنبه، قهوه، شکر و…
• فلزات گران‌بها: مثل طلا، نقره و…

بازار کالاها به عنوان بازار اسپات (Spot Market) نیز شناخته می‌شود. چرا؟ چون معامله‌گران در ازای پولی که پرداخت می‌کنند، کالایی واقعی دریافت خواهند کرد.  دلیل استفاده از کلمه Spot در پلتفرم‌های ترید نیز همین است. چون این مفهوم به تصاحب واقعی یک دارایی بعد از معامله اشاره دارد.

بازار مشتقات

بازار مشتقات درست در مقابل بازار کالاها قرار دارد. چون در این بازار خبری از خرید و فروش دارایی‌های واقعی نیست. پس منظور از بازار مشتقات چیست؟ دارایی‌های مشتق شده یا مشتقات، قراردادهایی هستند که معمولا روی ارزش یک یا چند دارایی توافق شده بین معامله‌گران تنظیم می‌شود.

در واقع معامله‌گران در این نوع از بازارهای مالی چیزی را خرید و فروش می‌کنند که از ترکیب یک یا چند دارایی دیگر مثل سهام، کالا، شاخص، ارز دیجیتال و… مشتق شده است. بنابراین می‌توان این گونه گفت که یک دارای مشتق شده به تنهایی هیچ ارزش ذاتی ندارد؛ چون ارزش آن وابسته به دارایی دیگری است که به آن لینک داده شده است.

بازار مشتقات یک مزیت مهم دارد. آن هم اینکه اجازه شرکت در قراردادهای پیشرفته‌تری مثل معاملات آتی (Futures Contracts) و اختیار معامله (Option Contracts) را به تریدرها می‌دهد. بنابراین معامله‌گران می‌توانند از معامله و روندهای صعودی و نزولی انواع دارایی‌ها مثل سهام، ارزهای رایج، شاخص بازار، اوراق قرضه، کالا، نرخ بهره و… به سود برسند.

بازار معاملات مستقیم (OTC)

بازار معاملات مستقیم یا OTC یکی دیگر از بازارهای مالی از نوع غیر متمرکز است. OTC مخفف عبارت Over The Counter Markets است. معامله‌گران در این بازار می‌توانند معاملات خود را بدون دخالت بروکرها و به شکل الکترونیکی انجام دهند. اما چه دارایی در بازار معاملات مستقیم معامله می‌شود؟

بعضی از سهم‌های موجود در بازار بورس ممکن است به دلیل ناشناخته بودن به درستی در بازار لیست نشود. بنابراین به عنوان یک دارایی مجزا وارد بازار OTC خواهد شد. در واقع بازار معاملات مستقیم مخصوص سهام کوچک‌تر یا سهام پرریسک و کم‌طرفدار بازار است. سهم‌هایی که شرایط لیست شدن و معامله شدن در بازار اصلی را ندارند، برای همین وارد بازار OTC می‌شوند.

این نوع از بازارهای مالی، نقدینگی نسبتا کم‌تر و مقررات خلاصه‌تری دارد. فعالان این بازار می‌توانند اوراق بهادار را به طور مستقیم و بدون دخالت کارگزاران معامله کنند. لازم به ذکر است که در بعضی موارد از بازار معاملات مستقیم به عنوان بازار فرابورس نیز یاد می‌شود.

نقش بازارهای مالی در اقتصاد

بازارهای مالی هسته اصلی اقتصاد هستند؛ به این صورت که به عنوان بنگاه‌های معاملاتی باعث می‌شوند نقدینگی در اقتصاد جریان پیدا کند. افزایش تعامل کاربران با انواع بازار مالی باعث می‌شود نقدینگی به جای راکد ماندن، در اقتصاد جریان پیدا کند. سرمایه گذاری در سهام، ارزهای دیجیتال یا دیگر دارایی‌ها باعث رشد اقتصاد می‌شود.

از طرفی معاملات روزانه و ترید کوتاه مدت احساسات جامعه نسبت به آینده اقتصاد را مستقیما بر روی قیمت دارایی‌ها اعمال می‌کند. بازارهای مالی مانند آینه‌ای هستند که وضعیت اقتصاد را نشان می‌دهند. برای مثال اگر بازار بورس رشد کند، نشانه‌ای از امیدواری به آینده اقتصاد است. اما در مقابل با افزایش تنش‌ها میان کشورهای مختلف سرمایه گذار احساس ترس می‌کند و نقدینگی خود را وارد طلا می‌کند.

ریسک‌ها و چالش‌های موجود برای فعالیت در بازارهای مالی

فعالیت‌های مالی جذابیت رشد اقتصادی بالایی دارد؛ اما از طرف مقابل ریسک‌هایی نیز دارد. مهم‌ترین ریسک‌های بازارهای مالی را در ادامه توضیح خواهیم داد:

• ریسک نوسان قیمت: قیمت دارایی‌هایی مانند ارزهای دیجیتال یا سهام بورسی نوسان بالایی دارند. نوسان شدید قیمت گاهی باعث ضررهای سنگین می‌شود که این بزرگ‌ترین ریسک این نوع بازارها محسوب می‌شود.
• ریسک سیاسی و قانونی: در حالی که بازار مالی یک بنگاه اقتصادی است، اما از سیاست جدا نیست. تصمیمات سیاسی دولت‌ها، بخصوص دولت‌هایی مانند چین و آمریکا تاثیر مستقیم بر قیمت انواع دارایی‌ها دارد.
• ریسک نقدشوندگی: گاهی ممکن است مجبور شوید دارایی خود را سریع نقد کنید؛ اما اگر دارایی مورد نظر نقدشوندگی بالایی نداشته باشد امکان فروش سریع با قیمت مناسب را نخواهد داشت. بازار مسکن در شهرهای خاص یکی از نمونه‌های بازارهایی با نقدشوندگی پایین است. این یک ریسک مهم سرمایه گذاری محسوب می‌شود.
• ریسک نرخ بهره: نرخ بهره بانک مرکزی کشورهایی که اقتصاد بزرگی دارند (آمریکا، چین، ژاپن) تاثیر مستقیم و بالایی بر بازار دارند. افزایش نرخ بهره باعث خروج سرمایه از بازارها و ورود آن ب بانک‌ها می‌شود. کاهش نرخ بهره = انتقال پول به بازارها – افزایش نرخ بهره = انتقال پول به بانک‌ها.
• ریسک سیستماتیک: این نوع ریسک به کل بازار یا اقتصاد مربوط می‌شود و معمولا نمی‌توان از آن فرار کرد. بحران‌های مالی، شیوع بیماری، رکود اقتصادی یا جنگ‌ها نمونه‌هایی از این نوع ریسک هستند.

با شناخت این ریسک‌ها احتمال ضرر یا سردرگمی شما در بازارها به حداقل خواهد رسید. توجه کنید قبل از ورود به هر بازار باید ریسک‌های خاص آن را نیز بشناسید.

دسته بندی کلی بازارهای مالی

حالا نوبت آن است که انواع بازارهای مالی را بر اساس معیارهای مختلف دسته‌بندی کنیم. این طبقه بندی بسته با زاویه دیدی که به مفهوم بازار مالی داریم می‌تواند نتایج متفاوتی به همراه داشته باشد. در ادامه انواع بازار مالی را بر اساس نوع مرحله عرضه اوراق بهادار، سررسید ابزار مالی و سطح تنظیم‌گری معرفی خواهیم کرد.

براساس مرحله عرضه اوراق  بهادار

یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین دسته‌بندی‌های بازارهای مالی، بر اساس مرحله انتشار اوراق بهادار انجام می‌شود. چرا؟ چون این مورد نشان می‌دهد که دارایی‌های موجود برای اولین بار در بازار عرضه شده‌اند یا در حال معامله مجدد توسط تریدرها هستند.

بر همین اساس انواع بازار مالی به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

• بازار اولیه (Primary Market): عرضه اولیه اوراق بهادار توسط ناشر و فروش آن به سرمایه‌گذاران برای اولین بار؛ مثل IPO.
• بازار ثانویه (Secondary Market): خرید و فروش مجدد اوراق بهاداری که در گذشته منتشر شده بین سرمایه‌گذاران؛ مثل معاملات روزانه.

بر اساس سررسید ابزار مالی

این نوع دسته‌بندی در بازارهای مالی به معامله‌گران کمک می‌کند تا دارایی‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت و بلند مدت را تشخیص دهند. اما چطور؟ بازارها در این بخش به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• بازارهای مالی آتی (Future Market): معامله یک دارایی طبق قراردادی از پیش تنظیم شده در زمان مشخص و با قیمتی توافق شده.
• بازارهای مالی نقدی (Spot Market): خرید و فروش دارایی‌ها به شکل لحظه‌ای (یا در چند روز).

بر اساس سطح تنظیم‌گری

دسته بندی بازارهای مالی بر اساس سطح تنظیم‌گری به معامله‌گران کمک می‌کند سرمایه‌گذاری‌های شفاف‌تر و امن‌تری داشته باشند. به دو مورد زیر توجه کنید تا متوجه دلیل این موضوع شوید.

• رسمی (بورس‌ها): بازارهای رسمی تحت نظارت نهادهای قانونی هستند. این بازارها به طور مشخصی قانون‌گذاری شده‌اند و روند فعالیت در آن‌ها چارچوب دقیقی دارد. مثل بازارهای بورس.
• غیر رسمی (OTC): معاملات در بازارهای مالی غیر رسمی به طور مستقیم بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود. یعنی هیچ نهاد نظارتی روی این بازارها تسلط نداشته و ساختار متمرکزی برای معامله ندارند. مثل بازار رمز ارزها.

تفاوت بازار پول و بازار سرمایه چیست؟

بازار پول و بازار سرمایه دو مورد از مهم‌ترین بازارهای مالی هستند که از نظر میزان ریسک، بازیگران اصلی، مدت زمان مناسب برای سرمایه‌گذاری و… با یکدیگر فرق دارند. بازار پول فضایی است که در آن از هر دارایی یا ابزاری که نقدینگی بالایی داشته باشد استفاده می‌شود. این ابزارها به نوعی جانشین پول هستند و سررسید‌هایی کمتر از یک سال دارند. ابزارهایی مثل سپرده‌ها، حواله، وام و…

بازار سرمایه با نام بازار بورس اوراق بهادار نیز شناخته می‌شود. این بازار بستری مناسب برای خرید و فروش اوراق بهادار یا اوراق قرضه است. در واقع این بازار یک پل ارتباطی بین تامین کننده‌های سرمایه و متقاضیان آن است.

بازار پول بیشتر برای معاملات کوتاه مدت (کمتر از یک سال) و بازار سرمایه برای معاملات بلند مدت (بیشتر از یک سال) مناسب است. ضمن اینکه معامله‌گران در بازار سرمایه با ریسک و بازده بیشتری نسبت به بازار پول روبه‌رو هستند.

مقایسه وضعیت انواع بازار مالی در ایران و جهان

بازارهای مالی، حکم چرخ‌های ماشین اقتصاد در جهان را دارند. طوری که وضعیت هر کدام از این بازارها در کشورهای مختلف، می‌تواند شرایط اقتصادی آن جامعه را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. از آنجایی که ایران همواره با محدودیت‌ها و تحریم‌هایی از سوی کشورهای قدرتمند روبه‌رو است، جایگاه بازارهای مالی در آن نیز ممکن است متفاوت باشد.

در جدول زیر وضعیت انواع بازار مالی در ایران و جهان را به شکلی مختصر و مفید مقایسه کرده‌ایم.

این جدول به شما کمک خواهد کرد تصمیمات بهتری برای سرمایه گذاری در ایران اتخاذ کنید.

نتیجه‌گیری: معرفی و بررسی جامع انواع بازار مالی

بازارهای مالی بستری مناسب برای به جریان درآمدن پول و سرمایه مردم است. جایی که معامله‌گران می‌توانند با خرید و فروش به موقع دارایی‌های مختلف به سود برسند. انواع بازار مالی بر اساس نوع دارایی، نوع مرحله عرضه اوراق بهادار، سررسید ابزار مالی و… به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شود. هر کدام از این بازارها ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند. این تریدرها هستند که باید متناسب با شرایط و موقعیت خود، به سراغ یکی از این بازارهای بروند.

حالا به نظرتان ورود به کدام بازار مالی انتخاب مناسب‌تری برای شما است؟ بازار ارزهای دیجیتال یا بازار فارکس؟ یا حتی بازار بورس! اگر در راستای تصمیم‌گیری خود به اطلاعات بیشتری درباره دارایی‌ها و  ماهیت این بازارهای مالی نیاز داشتید، مقاله‌های سایت ارزیکال مرجع آموزشی خوبی برای شما خواهد بود.